Ο μύθος της Βιέννης: όψεις της Βιέννης (1880-1938) μέσα από αυτοβιογραφικά κείμενα

Abstract

This PhD thesis, which bears the title “The Vienna myth: Aspects of Vienna (1880-1938) in autobiographies”, was inspired by the stereotypical image of Vienna, which forms the so-called “Vienna myth”, the “Habsburg myth”, in the international bibliography. Is this myth true? Was pre-war Vienna indeed the careless city of the good life, the city of music, dances and theatre, and for whom? Was the soil that nourished so many important thinkers and artists indeed so fertile? These are some of the questions we tried to answer through a close reading of twenty five autobiograhies – among them those of Freud, Zweig, Canetti. This thesis, which forms the first attempt in the academic world to approach Vienna and its image through autobiographical writing, evolved around its four aims: 1. Through a close reading it pinpointed and analysed the aspects of Vienna pictured in autobiographies, 2. it questioned the relation between those aspects and the stereotypical image of Vienna in bibliography, 3. it examined the way the image of Vienna in autobiographies transformed according to the gender, the religion, the political beliefs, the social class and the heritage of the writer and 4. it analysed the birth and evolution of the so called “Vienna myth” in the autobiographies. Our dissertation drew upon many theoretical approaches, but it worked in the framework of cultural history, addressing issues of cultural identity, individual and collective memory and cultural memory as well. Specifically, we studied the role of autobiography in literary studies, we outlined the turn-of-the-20th-century era and we analysed the nine common thematic axes of the political, the artistic and the social Vienna of the autobiographies. Furthermore, we analysed the famous Viennese spirit and three typical Viennese images (the “capital of the arts”, the “gay city” and the “cosmopolitan metropolis”) and the way these images are being constructed and deconstructed in the autobiographies. Finally, we analysed the gap between the pre-1900 and the after-1900 generation, the transformation of the writers self-image (from Austrians, Viennese) and the role of the “Vienna myth” in the autobiographies.

Έναυσμα για την παρούσα διατριβή που φέρει τον τίτλο «Ο μύθος της Βιέννης. Όψεις της Βιέννης (1880-1938) σε αυτοβιογραφικά κείμενα» υπήρξε η στερεοτυπική εικόνα της Βιέννης που έχει επικρατήσει διεθνώς και διαιωνίζεται μέσω της σχετικής βιβλιογραφίας και του «μύθου της Βιέννης», του «αψβουργικού μύθου» που αυτή προβάλλει. Ανταποκρίνεται αυτός ο μύθος στην πραγματικότητα; Υπήρξε πράγματι η προπολεμική Βιέννη η πόλη της ανεμελιάς, της καλής ζωής, της μουσικής, του χορού και του θεάτρου και για ποιους; Ήταν, όντως, τόσο εύφορο και δεκτικό το έδαφος που ανέδειξε μια πλειάδα σημαντικών στοχαστών και καλλιτεχνών; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία προσπαθήσαμε να απαντήσουμε μέσω μιας εκ του σύνεγγυς ανάγνωσης είκοσι πέντε αυτοβιογραφικών κειμένων –ανάμεσά τους οι αυτοβιογραφίες του Φρόυντ, του Τσβάιχ, του Κανέτι. Η παρούσα διατριβή, που αποτελεί την πρώτη απόπειρα στον ακαδημαϊκό χώρο για μια προσέγγιση της Βιέννης και της εικόνας της μέσω του αυτοβιογραφικού λόγου, αναπτύχθηκε γύρω από τους τέσσερις στόχους της: Ο πρώτος στόχος ήταν, μέσω μιας εκ του σύνεγγυς ανάγνωσης των επιλεγμένων κειμένων, να εντοπίσει, να ερευνήσει και να αναλύσει τις όψεις της Βιέννης που αποτυπώνονται στις αυτοβιογραφίες. Ο δεύτερος στόχος ήταν να ερευνήσει κατά πόσο αυτές οι όψεις ανταποκρίνονται στη στερεοτυπική εικόνα της Βιέννης που έχει επικρατήσει μέχρι σήμερα και, αν διαφοροποιούνται, σε ποιο βαθμό και με ποιους όρους. Ο τρίτος στόχος ήταν να εξετάσει τον τρόπο που μεταλάσσεται η εικόνα της Βιέννης στα αυτοβιογραφικά κείμενα ανάλογα με την καταγωγή, την κοινωνική θέση, το φύλο, τη θρησκεία και την πολιτική τοποθέτηση των αυτοβιογράφων. Ο τέταρτος και τελευταίος στόχος ήταν να ερευνήσει αν και πως συγκροτείται στις αυτοβιογραφίες ο επονομαζόμενος «μύθος της παλιάς Βιέννης». Η παρούσα μελέτη, που άντλησε ερεθίσματα από μια πλειάδα επιστημονικών και θεωρητικών αναζητήσεων, επέλεξε να προσεγγίσει το θέμα της στο πλαίσιο της πολιτισμικής ιστορίας και εξέτασε ζητήματα πολιτισμικής ταυτότητας, αυτό- και ετεροκαθορισμού, πολιτισμικής, ατομικής και συλλογικής μνήμης, όπως αυτά τίθενται μέσα στα αυτοβιογραφικά κείμενα. Αναλυτικά, εξέτασε την αυτοβιογραφία ως είδος, σκιαγράφησε το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο της εποχής, μελέτησε τους εννέα κοινούς θεματικούς άξονες που εντόπισε ερευνώντας όψεις της πολιτικής, της καλλιτεχνικής και της κοινωνικής Βιέννης στα αυτοβιογραφικά κείμενα και προχώρησε στη συγκριτική και κριτική επισκόπηση και ανάλυση του υλικού της και στα συμπεράσματα. Εξέτασε την εμμονή των αυτοβιογράφων με το περίφημο «βιεννέζικο πνεύμα» και μελέτησε την οικοδόμηση και, ταυτόχρονη, αποδόμηση τριών στερεοτυπικών εικόνων της Βιέννης μέσα στις αυτοβιογραφίες: της «μητρόπολης των τεχνών», της «χαρούμενης πρωτεύουσας» και του «κοσμοπολίτικου κέντρου». Τέλος, αναλύθηκαν διεξοδικά τρία θεμελιώδη ζητήματα που εντοπίζονται στα αυτοβιογραφικά κείμενα: η διαφορετική εικόνα που αναπαράγουν για τη Βιέννη οι αυτοβιογράφοι που γεννήθηκαν πριν και αυτοί που γεννήθηκαν μετά το 1900, η σταδιακή μετάλλαξη της αυτοεικόνας των συγγραφέων μετά το 1918 (από Αυστριακοί γίνονται Βιεννέζοι) και η συγκρότηση και λειτουργία του περίφημου «μύθου της παλιάς Βιέννης».