Μουσείο και άτομα με αναπηρίες: προσβασιμότητα – εκπαίδευση – κοινωνική ενσωμάτωση

Abstract

During the study, research and writing of this thesis, it was observed that people with physical and mental disabilities are considered in Greek society as "unusual" and “unnatural”, and their condition is not understood or even tolerated. With the exception of a few cases, the state and the cultural institutions have not shown any significant care for disabled people, depriving them the opportunity to visit a museum, as any other "healthy" or "normal" visitor could. Even in new museums, people with disabilities have to deal with inaccessible areas and lack of even basic facilities. They live in a society that does not strive to tend to everyone’s needs, but instead requires from its disabled citizens to survive and adapt on their own in order to avoid isolation and marginalization. So, disabled people in Greece are expected to overcome alone the natural barriers, created by their disability, while adapting to a hostile environment.The first chapter, describes how an attempt is taking place to approach the museum concept through definitions which are congruent to the fact that a museum has no reason to exist if it does not develop a mutual relationship with its audience. Lately, a new current has appeared that redefines the function of museums, giving priority not to museum collections anymore, but to human beings. The evolution of Museum Education both in international and national level is noted through reports of specific events and terming points. The educational targets of modern museums are also reset. The chapter concludes with reference to educational theories regarding the design and implementation of education activities in museums. In the second chapter, the different categories of disabled people are examined, their characteristics are identified and the theoretical approaches of the social problem of disability are recorded.In chapter three, the national legal frameworks in each country-member are listed.The fourth chapter confronts the issue of access and services for disabled visitors to cultural sites. The UK is presented as a case study. The fifth chapter presents a piece of research on accessibility for people with disabilities in Greek museums. An evaluation of the results of this research follows. In the sixth chapter, after a brief general reference to the subject of museum education for individuals with physical disabilities, the basic accessibility standards required in cultural institutions are then presented.In the seventh chapter, the issues of visitors with hearing impairments are approached. Basic audiovisual media, which facilitate the tour and education in museums for deaf people are proposed. The eighth chapter discusses museum education for blind and partially sighted people. The seven Tactile Museums all over the world - are presented. he ninth chapter discusses the services that can be provided by cultural institutions for people with mental disabilitiesThe chapter concludes with the evaluation of the information gathered by several interviews, from experts with long experience in special education. In the tenth chapter, the Municipal Art Gallery of Corinth is presented as a case study. Educational activities for people with visual, moving and mental impairments are described.

Κατά την εκπόνηση της διατριβής αυτής διαπιστώθηκε ότι τα άτομα που παρουσιάζουν κάποια σωματική, νοητική, κοινωνική δυσλειτουργία αποτελούν για την ελληνική κοινωνία κάτι το «ασυνήθιστο», μια κατάσταση έξω από τα όρια του φυσιολογικού, του αποδεκτού, του κατανοητού, του ανεκτού. Εκτός ελάχιστων περιπτώσεων, η ελληνική πολιτεία και οι πολιτιστικοί φορείς δεν έχουν αναλάβει ουσιαστική μέριμνα υπέρ των αναπήρων πολιτών, στερώντας τους την ευκαιρία να επισκεφθούν ένα Μουσείο, ισότιμα με κάθε άλλο «υγιή» ή «φυσιολογικό» επισκέπτη. Χώροι απροσπέλαστοι, ακόμη και σε Μουσεία νεοανεγερθέντα, δράσεις σχεδιασμένες ειδικά για άτομα με αναπηρίες ανύπαρκτες, έλλειψη ακόμη και στοιχειωδών παροχών, σε μια κοινωνία, που δε φαίνεται να έχει προσαρμοστεί στις ανάγκες όλων των πολιτών της, αλλά απαιτεί από άτομα με αδυναμίες και μειονεξίες να επιβιώσουν και να ενσωματωθούν στην κοινωνία των «μη μειονεκτικών», αν θέλουν να αποφύγουν την περιθωριοποίηση και την απομόνωση. Στο πρώτο κεφάλαιο, προσεγγίζεται η έννοια του μουσείου. Ένα πνεύμα ανανέωσης διαπνέει τις τελευταίες δεκαετίες τη λειτουργία των μουσείων, δίνοντας προτεραιότητα όχι πια στις μουσειακές συλλογές, αλλά στον άνθρωπο. Τα μουσεία εκδηλώνουν ενδιαφέρον για την κοινωνική τους αποστολή και την αποκατάσταση μιας ουσιαστικής επικοινωνίας με τους πολίτες Καταγράφεται η εξέλιξη της Μουσειοπαιδαγωγικής σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, καθορίζονται οι στόχοι των μουσειακών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με εκπαιδευτικές θεωρίες, που βρίσκουν εφαρμογή στο σχεδιασμό και υλοποίηση μουσειοπαιδαγωγικών δράσεων. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι κατηγορίες ΑμεΑ, προσδιορίζονται τα χαρακτηριστικά τους και αναφέρονται οι θεωρητικές προσεγγίσεις της αναπηρίας, οι έννοιες του κοινωνικού αποκλεισμού και της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρίες στους πολιτιστικούς χώρους.Στο τρίτο κεφάλαιο καταγράφεται το ισχύον νομικό πλαίσιο αναπηρίας στα κράτη της Ε.Ε. Στο τέταρτο κεφάλαιο αντιμετωπίζεται το ζήτημα της πρόσβασης και εξυπηρέτησης των ανάπηρων επισκεπτών στους χώρους πολιτισμού. Παρουσιάζεται ως μελέτη περίπτωσης το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου, πρότυπο σε θέματα « σχεδιασμού για όλους » και προδιαγραφών αναπήρων.Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται έρευνα σχετικά με την προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρίες στα μουσεία της Ελλάδας. Αναφέρεται η προβληματική και ο στόχος της παρούσας έρευνας, παρατίθεται το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο της έρευνας και αναλύεται το περιεχόμενο του. Καταγράφονται και αξιολογούνται τα αποτελέσματα της έρευνας,όπου διαπιστώνεται ότι παρά το ισχύον νομικό πλαίσιο ελάχιστα έχουν γίνει προς την κατεύθυνση πολιτισμικού εκδημοκρατισμού των χώρων πολιτισμού, ώστε να κατασταθούν φιλόξενοι για τους ανάπηρους πολίτες.Στο έκτο κεφάλαιο, καταγράφονται οι βασικές προδιαγραφές αρχιτεκτονικής προσβασιμότητας, που οφείλουν να τηρούν οι πολιτιστικοί χώροι. Στο έβδομο κεφάλαιο, προσεγγίζεται το θέμα των ατόμων με προβλήματα ακοής και προτείνονται οπτικοακουστικά μέσα, που μπορούν να διευκολύνουν την ξενάγηση και εκπαίδευση τους στα μουσεία. Το όγδοο κεφάλαιο πραγματεύεται τη μουσειακή εκπαίδευση ατόμων με προβλήματα όρασης. Παρουσιάζονται εφαρμογές και υπηρεσίες και προτείνονται μουσειακές δράσεις απτικής προσέγγισης. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται καταγραφή των επτά Μουσείων Αφής , που λειτουργούν σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Το ένατο κεφάλαιο εντρυφά στις υπηρεσίες, που μπορούν να προσφέρουν οι πολιτιστικοί χώροι σε άτομα με νοητικές αναπηρίες. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μιας σειράς συνεντεύξεων σχετικά με τις επιπτώσεις μουσειακών δράσεων για άτομα με νοητική υστέρηση. Στο δέκατο κεφάλαιο παρουσιάζεται ως μελέτη περίπτωσης η Δημοτική Πινακοθήκη Κορίνθου. Παρατίθενται εκπαιδευτικές δράσεις, που υλοποιεί για άτομα με προβλήματα όρασης, κινητικές δυσλειτουργίες και άτομα με νοητικές αναπηρίες (νοητική υστέρηση, αυτισμό και σύνδρομο Down).