Περιβαλλοντική διαχείριση και νεώτερα εναλλακτικά πρότυπα κοινωνικής και οικιστικής οργάνωσης

Abstract

This dissertation explores models of alternative social and residential communities and the theories and tools through which they may be understood. The common element between the cases examined is that they are inspired by a social and ecological vision and their spatial and social organization is linked to a vision statement. Their challenge is to achieve human and environmental sustainability and resilience, key qualities recognized today as critical for a community’s reproduction through change like healthy ecosystems in nature. The investigation concerns the period from mid-20th century to the present, a time characterized by phenomena of unprecedented environmental crises and more recently social, economic and political crises plaguing humanity and the planet. The dissertation is concerned with exploring potential roles of such communities in addressing imminent crises and their possible impact to the human condition. The methodology used involved bibliographical research, participation in organizations and conferences, and field research at case studies which included two ecovillages and one co-housing project in Europe, two alternative communities in the US, two kibbutzim in Israel, two experimental communities in early forming stages and a prototypical ecovillage in Greece. The selection criteria for the specific communities were their significance, either in relation to their reputation and history, or in association with some exemplary and innovative features. Classification was based on certain criteria and characteristics concerning historical background, social organization, economy, residential, planning, architectural and environmental management. The relationships of the current alternative social and spatial formations with the history of utopian thought which seeks to imagine the characteristics of an ideal society were investigated and through an analysis of outstanding examples of early 19th century visionary utopian communities it is shown that modern alternative communities can be recognized as direct descendants of the utopian theories. This thesis adopts the taxonomy approach of Utopianism of spatial play and Utopianism of social process and develops an architectural theory for the common social space typology which emerges from the examples. Connections between alternative social and living formations with the urban social movements and contemporary theories for the commons are examined as an important component of this research.

Το αντικείμενο της έρευνας είναι τα εναλλακτικά πρότυπα κοινωνικής και οικιστικής οργάνωσης και στόχος η αναζήτηση της θεωρίας και των εργαλείων μέσω των οποίων θα γίνουν κατανοητά. Το κοινό ανάμεσα στα εγχειρήματα που απασχολούν την έρευνα είναι το γεγονός ότι διαπνέονται από ένα κοινωνικό και περιβαλλοντικό πρόταγμα και η φυσική τους παρουσία, η χωρική και κοινωνική τους οργάνωση συνδέονται με κάποιο όραμα, διακήρυξη ή αρχές. Η έρευνα αφορά τη νεώτερη περίοδο (μέσα του 20ου αι. μέχρι σήμερα), που χαρακτηρίζεται από τις συνέπειες της περιβαλλοντικής κρίσης και πρόσφατα από κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές κρίσεις που μαστίζουν την ανθρωπότητα και τον πλανήτη. Το στοίχημα των περισσότερων εγχειρημάτων είναι η βιωσιμότητα και ανθεκτικότητα, ικανότητες που απαιτούνται από ένα ανθρώπινο σύστημα για να εξασφαλίζει την αναπαραγωγή του μέσα από αναγκαίες αναπροσαρμογές, όπως παρατηρείται στα υγιή οικοσυστήματα στη φύση. Στην μεθοδολογία χρησιμοποιήθηκαν βιβλιογραφική έρευνα, συμμετοχή σε συλλογικότητες και συνέδρια και έρευνα πεδίου που περιλάμβανε επισκέψεις σε δύο οικοκοινότητες και ένα συνεταιρισμό κατοικίας στην Ευρώπη, δύο εναλλακτικές κοινότητες στην Αμερική, δύο κιμπούτς στο Ισραήλ και δύο πειραματικές κοινότητες σε αρχικά στάδια και ένα πρότυπο χωριό στην Ελλάδα. Τα κριτήρια επιλογής τους αφορούν τη σπουδαιότητα είτε σε σχέση με τη φήμη τους, είτε σε σχέση με καινοτόμα ή εμβληματικά χαρακτηριστικά. Η ταξινόμηση βασίστηκε σε κριτήρια και κατηγορίες που είναι το ιστορικό, χαρακτηριστικά της οικιστικής, αρχιτεκτονικής και κοινωνικής τους οργάνωσης, η οικονομία και χαρακτηριστικά περιβαλλοντικής διαχείρισης. Διερευνώνται οι σχέσεις ανάμεσα σε σύγχρονα παραδείγματα και στην ιστορία της ουτοπικής σκέψης που αφορά την αναζήτηση τής εκάστοτε ιδανικής κοινωνίας κάθε εποχής. Η εργασία πραγματοποιεί μια θεωρητική ανάλυση παραδειγμάτων υλοποιημένων κοινοτήτων των οραματιστών-ουτοπιστών του 19ου αιώνα, από την οποία προκύπτει ότι οι σύγχρονες οικοκοινότητες είναι δυνατό να θεωρηθούν απόγονοι των θεωρητικών ουτοπιών. Αναπτύσσει μία ταξινομητική προσέγγιση της Ουτοπικής θεωρίας για τον χώρο και της Ουτοπικής θεωρίας κοινωνικής διαδικασίας και μία αρχιτεκτονική θεωρία για τον κοινό κοινωνικό χώρο ως τυπολογία που προκύπτει και αναπτύσσεται από τα παραδείγματα. Οι σχέσεις ανάμεσα σε εναλλακτικές κοινωνικές και οικιστικές συγκροτήσεις, τα αστικά κινήματα και τις σύγχρονες θεωρίες που αφορούν την έννοια των κοινών ερευνώνται ως αναπόσπαστο κομμάτι της διατριβής.