Η αγιολογική παραγωγή κατά τον 11ο αιώνα: η περίπτωση του Ιωάννη Μαυρόποδα

Abstract

Das Ziel der vorliegenden Arbeit ist die Darstellung des gesamten hagiographischen Werkes des Bischofs von Euchaita Johannes Mauropous (11. Jh.) und die Einordnung dieser Werke in Bezug auf ihre Entstehungszeit und ihr literarisches Genus. Es handelt sich um insgesamt neun Werke, darunter acht Lobreden und eine Heiligenvita. Jedes Kapitel der Arbeit widmet sich jeweils einem Werk bzw. einer Gruppe von Werken. Für jedes Werk wird der Versuch einer Datierung vorgenommen, der Inhalt dargestellt und die Struktur analysiert. Dazu wird aber auch das Verhältnis der Werke mit der vorausgegangenen und fallweise auch mit der nachfolgenden relevanten hagiographischen Produktion untersucht, um die jeweils möglichen Quellen zu lokalisieren. Je nach dem Einzelwerk werden auch Sonderthemen behandelt, die beispielsweise die Echtheit usw. betreffen. Vorausgeschickt wird ein Einleitungskapitel, wo in Kürze das Leben und das Werk des Johannes Mauropous dargestellt wird; sein umfangreiches Werk umfasst Epigramme, Briefe, Reden auf verschiedene Anlässe und ein reiches hymmographisches Corpus. Hier wird auch eine erste Vorstellung seines hagiographischen Werkes vorgenommen, wobei ein Schwerpunkt auf die handschriftliche Überlieferung und den heutigen Forschungsstand gelegt wird. Ein weiteres einleitendes Kapitel widmet sich der hagiographischen Produktion des 11. Jhs. im Allgemeinen, damit die Besonderheiten des Mauropous deutlich werden und seine Stellung in der Hagiographie seiner Zeit bestimmt werden kann. Die entgültigen Ergebnisse hierzu werden in einem besonderen Kapitel nach der Behandlung der einzelnen Texte gegeben. Das letzte Kapitel der Arbeit widmet sich einer ausführlichen Untersuchung der Sprache der behandelten Texte, in Bezug auf die Phonologie, die Morphologie, die Syntax und den Wortschatz. Es werden aber auch Stilelemente dargestellt, und zwar die rhetorischen Figuren, die die Sprache des Mauropous schmücken, sowie die Ergebnisse der Untersuchung des Prosarhythmus in den Lobreden. Schließlich wird den literarischen Quellen der Texte nachgegangen, wobei die bezeichnendsten Beispiele von Zitaten aus Texten sowohl der theologischen als auch der profan Literatur angegeben werden.

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η συγκεντρωτική παρουσίαση του αγιολογικού έργου του επισκόπου Ευχαΐτων Ιωάννη Μαυρόποδα (11ος αιώνας) και η ένταξη του έργου αυτού στο χρονικό και ειδολογικό πλαίσιό του. Πρόκειται για εννέα κείμενα, από τα οποία τα οκτώ είναι εγκωμιαστικοί λόγοι και το ένα Βίος αγίου. Κάθε κεφάλαιο της εργασίας αφιερώνεται σε ένα κείμενο ή μια ομάδα κειμένων. Επιχειρείται η χρονολόγηση των έργων, παρουσιάζεται το περιεχόμενο και αναλύεται η δομή τους, ενώ μελετάται και η σχέση τους με την προγενέστερη (και σε κάποιες περιπτώσεις και με την μεταγενέστερη) αγιολογική παραγωγή για το ίδιο θέμα, ώστε να εντοπιστούν τα κείμενα που χρησιμοποίησε ο συγγραφέας ως πηγές. Ανάλογα με την περίπτωση εξετάζονται και επιμέρους θέματα, για παράδειγμα σχετικά με τη γνησιότητα ορισμένων κειμένων κτλ. Προηγείται ένα εισαγωγικό κεφάλαιο, στο οποίο παρουσιάζεται σύντομα ο βίος και το έργο του Ιωάννη Μαυρόποδα, το οποίο περιλαμβάνει επιγράμματα, επιστολές, ποικίλους λόγους και ένα πλούσιο υμνογραφικό corpus. Γίνεται μια πρώτη παρουσίαση και του αγιολογικού του έργου, με έμφαση στη χειρόγραφη παράδοση και στην κατάσταση της έρευνας μέχρι σήμερα. Ένα ακόμη εισαγωγικού χαρακτήρα κεφάλαιο αφιερώνεται στην παρουσίαση της αγιολογικής παραγωγής του 11ου αιώνα, με σκοπό αυτό να βοηθήσει να διαφανούν οι ιδιαιτερότητες του Μαυρόποδα και να καθοριστεί η θέση του στην αγιολογία της εποχής του. Τα συμπεράσματα αυτά παρουσιάζονται σε χωριστό κεφάλαιο, μετά την μελέτη των επιμέρους κειμένων του Μαυρόποδα. Το τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας αφιερώνεται στην αναλυτική εξέταση της γλώσσας των κειμένων, σε επίπεδο φωνολογίας, μορφολογίας, σύνταξης και λεξιλογίου· παρουσιάζονται ακόμη στοιχεία ύφους, κυρίως τα ρητορικά σχήματα που κοσμούν τον λόγο του Μαυρόποδα, καθώς και τα αποτελέσματα της μελέτης του καταληκτήριου ρυθμού στους λόγους. Τέλος, εξετάζονται οι πηγές (από εκφραστική άποψη) των κειμένων και δίνονται τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα παράλληλων χωρίων, από κείμενα τόσο της θεολογικής όσο και της θύραθεν γραμματείας.