Εισαγωγή
Η καρκινογένεση είναι μια γενετική ασθένεια στο κυτταρικό επίπεδο. Αποτελεί μια
περίπτωση μη αναστρέψιμης απώλειας της γονιδιακής ρύθμισης, που ελέγχει την ανάπτυξη και
την διαφοροποίηση. Η εκδήλωσή της οφείλεται σε αλλαγή του DNA και τα καρκινικά κύτταρα
εμφανίζουν μια ανεξέλεγκτη μιτωτική δραστηριότητα που κάνει τα κύτταρα αυτά να είναι πιο
κοντά περισσότερο με τα ανώριμα φυσιολογικά κύτταρα παρά με τους ώριμους
διαφοροποιημένους κυτταρικούς τύπους, αφού παράγουν πρωτεΐνες χαρακτηριστικές εμβρυικών
κυττάρων. Σε κάθε φυσιολογικό κύτταρο υπάρχει μια άριστη ποσότητα για κάθε πρωτεΐνη.
Διαταραχή της γονιδιακής ρύθμισης και έκφρασης εξαιτίας μεταλλαγών ή ακόμα και
πολυμορφισμών στο DNA, αλλάζει αυτή την ποσότητα και το κύτταρο παύει να είναι φυσιο-
λογικό, είναι μετασχηματισμένο. Ταυτόχρονα ο καρκίνος γενικά και άρα και το ακανθοκυτταρικό
καρκίνωμα στόματος έχει αδιαίρετη σχέση με το σύστημα πήξεως του αίματος. Η θρομβοεμβολή
άλλωστε είναι μία από τις πιο συχνές αιτίε ...
Όλα τα τεκμήρια στο ΕΑΔΔ προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα.
Εισαγωγή
Η καρκινογένεση είναι μια γενετική ασθένεια στο κυτταρικό επίπεδο. Αποτελεί μια
περίπτωση μη αναστρέψιμης απώλειας της γονιδιακής ρύθμισης, που ελέγχει την ανάπτυξη και
την διαφοροποίηση. Η εκδήλωσή της οφείλεται σε αλλαγή του DNA και τα καρκινικά κύτταρα
εμφανίζουν μια ανεξέλεγκτη μιτωτική δραστηριότητα που κάνει τα κύτταρα αυτά να είναι πιο
κοντά περισσότερο με τα ανώριμα φυσιολογικά κύτταρα παρά με τους ώριμους
διαφοροποιημένους κυτταρικούς τύπους, αφού παράγουν πρωτεΐνες χαρακτηριστικές εμβρυικών
κυττάρων. Σε κάθε φυσιολογικό κύτταρο υπάρχει μια άριστη ποσότητα για κάθε πρωτεΐνη.
Διαταραχή της γονιδιακής ρύθμισης και έκφρασης εξαιτίας μεταλλαγών ή ακόμα και
πολυμορφισμών στο DNA, αλλάζει αυτή την ποσότητα και το κύτταρο παύει να είναι φυσιο-
λογικό, είναι μετασχηματισμένο. Ταυτόχρονα ο καρκίνος γενικά και άρα και το ακανθοκυτταρικό
καρκίνωμα στόματος έχει αδιαίρετη σχέση με το σύστημα πήξεως του αίματος. Η θρομβοεμβολή
άλλωστε είναι μία από τις πιο συχνές αιτίες θανάτου των ασθενών με καρκίνο. Είναι ξεκάθαρο
λοιπόν πως τέτοιου είδους επιπλοκές προκύπτουν καθώς τα καρκινικά κύτταρα συνεργούν με
όλους σχεδόν τους παράγοντες του αιμοστατικού συστήματος. Με δεδομένα τα παραπάνω στην
παρούσα διδακτορική διατριβή μελετήθηκαν μεταλλαγές ή πολυμορφισμοί σε γονίδια των
οποίων τα πρωτεϊνικά προϊόντα σχετίζονται με την πήξη του αίματος
(μεθυλενοτετραϋδροφολική αναγωγάση, παράγοντας V, προθρομβίνη, παράγοντας ΧΙΙ,
παράγοντας ΧΙΙΙ, πρωτεϊνη Ζ), με το σύστημα ινωδόλυσης (αναστολέας ενεργοποιητή του
πλασμινογόνου, αναστολέας της ενεργοποιημένης ινωδόλυσης από την θρομβίνη) και με το
σύστημα ρενίνης-αγγειοτενσίνης (ενζυμο μετατροπής της αγγειοτενσίνης, αγγειοτενσινογόνο).
Υλικά και Μέθοδος
Σε 163 δείγματα DNA από ασθενείς με ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα στόματος και σε 168
από υγιείς μάρτυρες, αντίστοιχης ηλικίας και φύλου, μελετήθηκαν η μεταλλαγή C677Τ στο
γονίδιο της μεθυλενοτετραϋδροφολικής αναγωγάσης (MTHFR), η μεταλλαγή Leiden στο γονίδιο
του παράγοντα V (FV), η μεταλλαγή G20210A στο γονίδιο της προθρομβίνη (PT), ο
πολυμορφισμός C46T στο γονίδιο του παράγοντα ΧΙΙ (FXII), ο πολυμορφισμός V34L στο γονίδιο
του παράγοντα XIII (FXIII), ο πολυμορφισμός -13A/G στο γονίδιο της πρωτεΐνης Ζ (PZ), ο
πολυμορφισμός προσθήκης/έλλειψης 4G/5G στο γονίδιο του αναστολέας του ενεργοποιητή του
πλασμινογόνου (PAI-1), ο πολυμορφισμός 1040 C/T στο γονίδιο του αναστολέα της
ενεργοποιημένης ινωδόλυσης από την θρομβίνη (TAFI), ο πολυμορφισμός προσθήκης/έλλειψης στο γονίδιο του ενζύμου μετατροπής της αγγειοτενσίνης (ACE) και ο πολυμορφισμός Μ235Τ στο
γονίδιο του αγγειοτενσινογόνου (AGT).
Αποτελέσματα
Για τον πολυμορφισμό C677T στο γονίδιο της MTHFR τα δεδομένα της μελέτης ανέδειξαν
στατιστικά σημαντική αύξηση των ετεροζυγωτών για το Τ αλληλόμορφο στην ομάδα των
ασθενών (P=0,043). Το αποτέλεσμα αυτό φαίνεται να οφείλεται αποκλειστικά στην υποομάδα
των ασθενών με ιστορικό θρομβοφιλίας όπου επίσης οι ετεροζυγώτες για το Τ αλληλόμορφο
ήταν στατιστικά σημαντικά αυξημένοι (P=0,034).
Τα συνολικά δεδομένα που αποκτήθηκαν για τις μεταλλαγές Leiden στο γονίδιο του FV και
G20210A στο γονίδιο της PT δεν ανέδειξαν καμία στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση στις
συγκρίσεις που έγιναν ανάμεσα στην ομάδα ελέγχου με την ομάδα των ασθενών και όλες τις
υποομάδες των ασθενών.
Τα συνολικά δεδομένα που αποκτήθηκαν για τον πολυμορφισμό C46T του γονιδίου FXII
ανέδειξαν στατιστικά σημαντική μείωση στους ομοζυγώτες ασθενείς P=0,008. Ομοίως
στατιστικά σημαντικές μειώσεις των ετεροζυγωτών παρουσιάστηκαν και στις υποομάδες των
ασθενών με προχωρημένο στάδιο καρκίνου, με ιστορικό θρομβοφιλίας και χωρίς κατανάλωση
καπνού, σε σχέση πάντα με την ομάδα ελέγχου.
Στην ομάδα των υγιών ατόμων (Ν=135), η μεταλλαγή V34L στο γονίδιο του FXIII βρέθηκε
σε 6 ομοζυγώτες (4,44%) και σε 48 ετερόζυγα άτομα (35,56%), ενώ στην ομάδα των ασθενών
(N=130) οι ομοζυγώτες ήταν 12 (9,23%) και οι ετεροζυγώτες 62 (47,69%), γεγονός που
αναδεικνύει επιβαρυντικό χαρακτήρα στην παρουσία του L αλληλομόρφου. Ο ίδιος
επιβαρυντικός χαρακτήρας εμφανίζεται και στις υποομάδες των ασθενών με πρώιμο στάδιο
καρκίνου, χωρίς ιστορικό καρκίνου, χωρίς ιστορικό θρομβοφιλίας, χωρίς κατανάλωση καπνού και
χωρίς κατανάλωση αλκοόλ.
Για τον πολυμορφισμό -13A/G στο γονίδιο της PZ, καμία στατιστικά σημαντική διαφορά δεν
παρουσιάστηκε ανάμεσα στην ομάδα των υγιών μαρτύρων και την ομάδα των ασθενών. Η ίδια
εικόνα, χωρίς δηλαδή στατιστικά σημαντικές διαφορές, εμφανίστηκε και στη στατιστική μελέτη
που έλαβε χώρα ανάμεσα στους υγιείς μάρτυρες και τις διάφορες υποομάδες των ασθενών.
Για τον πολυμορφισμό προσθήκης/έλλειψης 4G/5G στο γονίδιο του PAI-1 τα συνολικά
δεδομένα ανέδειξαν στατιστικά σημαντική αύξηση και των ομοζυγωτών και των ετεροζυγωτών
στην ομάδα των ασθενών (P=0,001 και P=0,009 αντίστοιχα) σε σχέση με την ομάδα ελέγχου.
Αυτή η εμφάνιση του 4G αλληλομόρφου ως επιβαρυντικού παράγοντα επιβεβαιώνεται και από
διάφορες υποομάδες των ασθενών. Συγκεκριμένα στην υποομάδα των ασθενών με πρώιμο
στάδιο καρκίνου, στην υποομάδα των ασθενών χωρίς ιστορικό καρκίνου, στην υποομάδα των ασθενών χωρίς ιστορικό θρομβοφιλίας, στην υποομάδα των ασθενών με κατανάλωση καπνού
και στην υποομάδα των ασθενών χωρίς κατανάλωση αλκοόλ.
Για τον πολυμορφισμό 1040C/T στο γονίδιο του TAFI στην ομάδα των υγιών ατόμων
(Ν=138), το μεταλλαγμένο αλληλόμορφο T βρέθηκε σε 18 ομοζυγώτες (13,04%) και σε 66
ετερόζυγα άτομα (47,83%), ενώ στην ομάδα των ασθενών (N=150) οι ομοζυγώτες ήταν 8
(5,33%) και οι ετεροζυγώτες 70 (46,67%). Οι τιμές αυτές αναδεικνύουν στατιστικά σημαντική
μείωση των ομοζυγωτών (P=0,018), ενώ οι τιμές του OR=0,29 (μικρότερο της μονάδας) και
των 95%CI (0,11-0,74) αποδίδουν στο συγκεκριμένο αλληλόμορφο ένα προστατευτικό
χαρακτήρα για την εμφάνιση ΑΚΣ. Αυτός ο προστατευτικός χαρακτήρας του Τ αλληλομόρφου
αποτυπώνεται και στις συγκρίσεις που έλαβαν χώρα ανάμεσα στους υγιείς μάρτυρες και τους
ομοζυγώτες των υποομάδων των ασθενών με προχωρημένο στάδιο καρκίνου, με κατανάλωση
καπνού, χωρίς κατανάλωση καπνού και χωρίς κατανάλωση αλκοόλ.
Για τον πολυμορφισμό προσθήκης/έλλειψης στο γονίδιο του ACE τα δεδομένα της
παρούσας μελέτης τιμές αυτές ανέδειξαν στατιστικά σημαντική αύξηση των ομοζυγωτών στην
ομάδα των ασθενών σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Αυτή η αύξηση των ομοζυγωτών
αποτυπώνεται και στις συγκρίσεις που έλαβαν χώρα ανάμεσα στους υγιείς μάρτυρες και τους
ομοζυγώτες των υποομάδων των ασθενών με πρώιμο στάδιο καρκίνου, με προχωρημένο στάδιο
καρκίνου, χωρίς ιστορικό καρκίνου, χωρίς ιστορικό θρομβοφιλίας, με κατανάλωση καπνού και
χωρίς κατανάλωση αλκοόλ.
Για τον πολυμορφισμό Μ235Τ στο γονίδιο του AGT τα συνολικά δεδομένα αυτής της
μελέτης έδειξαν πως η επικράτηση του «μεταλλαγμένου» αλληλομόρφου υψηλής έκφρασης Τ
δεν ήταν σημαντικά διαφορετικά στη συνολική ομάδα των ασθενών ή σε οποιαδήποτε από τις
υποομάδες της, εκτός από μία. Στην υποομάδα των ασθενών με ιστορικό καρκίνου όπου εκεί και
οι ομοζυγώτες αλλά και οι ετεροζυγώτες είναι σημαντικά περισσότεροι σε σύγκριση με την
ομάδα ελέγχου.
Τα ευρήματα της πολυπαραγοντικής λογιστικής παλινδρόμησης στο μοντέλο Α (των
ομοζυγωτών για το μεταλλαγμένο αλληλόμορφο) αναδεικνύει ως σημαντικούς
ανεξάρτητους παράγοντες ανάπτυξης των συνολικών σταδίων του ΑΚΣ: α) την ηλικία,
β) το φύλο, γ) τον γονότυπο Ι/Ι του πολυμορφισμού I/D στο γονίδιο του ACE και δ) τον
γονότυπο 4G/4G του πολυμορφισμού 4G/5G στο γονίδιο PAI-1, ενώ το ίδιο μοντέλο για
τα αρχικά και τα προχωρημένα στάδια του ΑΚΣ περιλαμβάνει τους τρείς πρώτους
παράγοντες. Το μοντέλο Β (των ετεροζυγωτών για το μεταλλαγμένο αλληλόμορφο)
αναδεικνύει ως σημαντικούς ανεξάρτητους παράγοντες ανάπτυξης των συνολικών
σταδίων του ΑΚΣ: α) την ηλικία, β) το φύλο και γ) τον γονότυπο 4G/5G του
πολυμορφισμού -675 4G/5G στο γονίδιο PAI-1. Το ίδιο μοντέλο για τα αρχικά στάδια ΑΚΣ περιλαμβάνει τους παράγοντες α) την ηλικία, β) το φύλο και επιπλέον γ) τους
ετεροζυγώτες του πολυμορφισμού C677T στο γονίδιο του MTHFR. Τέλος, για τα
προχωρημένα στάδια του ΑΚΣ το μοντέλο Β περιλαμβάνει τους παράγοντες α) την
ηλικία, β) το φύλο και επιπλέον γ) τους ετεροζυγώτες του πολυμορφισμού (C46T) στο
γονίδιο FXII και δ) τους ετεροζυγώτες του πολυμορφισμού (V34L) στο γονίδιο του
FXIII.
Το μοντέλο Γ (σύμφωνα με την κληρονομικότητα του μεταλλαγμένου
αλληλομόρφου) αναδεικνύει ως σημαντικούς ανεξάρτητους παράγοντες ανάπτυξης των
συνολικών σταδίων του ΑΚΣ: α) την ηλικία, β) το φύλο και γ) τον γονότυπο Ι/Ι του
πολυμορφισμού I/D στο γονίδιο του ACE.
Συμπεράσματα
Από τους 10 συνολικά πολυμορφισμούς ή μεταλλαγές που μελετήθηκαν στην
παρούσα μελέτη 3 δεν παρουσίαζουν καθόλου συσχέτιση με την εμφάνιση του ΑΚΣ, 2
εμφανίζουν μέτρια συσχέτιση, 2 έχουν προστατευτική δράση και 3 σχετίζονται στενά με
την εμφάνιση ΑΚΣ.
H μεταλλαγή Leiden στο γονίδιο του παράγοντα V (FV), η μεταλλαγή G20210A στο
γονίδιο της προθρομβίνης (PT) και ο πολυμορφισμός -13A/G στο γονίδιο της πρωτεΐνης
Ζ (PZ) δεν επιδρούν στη στοματική ογκογένεση.
Οι πολυμορφισμοί C677T στο γονίδιο της μεθυλενοτετραϋδροφολικής αναγωγάσης
(MTHFR) και M235T στο γονίδιο του αγγειοτενσινογόνου (AGT) καταδεικνύονται ως
ήπιοι επιβαρυντικοί παράγοντες για την ογκογένεση στη στοματική κοιλότητα.
Τα μεταλλαγμένα αλληλόμορφα των πολυμορφισμών C46T στο γονίδιο του
παράγοντα XII (FXII) και 1040C/T στο γονίδιο του αναστολέα της ενεργοποιημένης
ινωδόλυσης από την θρομβίνη (TAFI) παρουσιάζουν προστατευτικό χαρακτήρα σε ότι
αφορά την ανάπτυξη ΑΚΣ.
Ο πολυμορφισμός V34L στο γονίδιο του παράγοντα XIIΙ (FXIII), ο πολυμορφισμός
4G/5G στο γονίδιο του αναστολέα του ενεργοποιητή του πλασμινογόνου (PAI-1) και ο
πολυμορφισμός προσθήκης/διαγραφής στο γονίδιο του ενζύμου μετατροπής της
αγγειοτενσίνης (ACE) σχετίζονται στενά με την εμφάνιση ακανθοκυτταρικού
καρκινώματος στο στόμα.
Το μοντέλο Α (των ομοζυγωτών για το μεταλλαγμένο αλληλόμορφο) για τα
συνολικά στάδια του ΑΚΣ αναδεικνύει ως σημαντικούς ανεξάρτητους παράγοντες
ανάπτυξης της νεοπλασίας: α) την ηλικία, β) το φύλο, γ) τον γονότυπο Ι/Ι του
πολυμορφισμού I/D στο γονίδιο του ACE και δ) τον γονότυπο 4G/4G του πολυμορφισμού 4G/5G στο γονίδιο PAI-1, ενώ το ίδιο μοντέλο για τα αρχικά και τα
προχωρημένα στάδια του ΑΚΣ περιλαμβάνει τους τρείς πρώτους παράγοντες.
Το μοντέλο Β (των ετεροζυγωτών για το μεταλλαγμένο αλληλόμορφο) για τα
συνολικά στάδια του ΑΚΣ αναδεικνύει ως σημαντικούς ανεξάρτητους παράγοντες
ανάπτυξης της νεοπλασίας: α) την ηλικία, β) το φύλο και γ) τον γονότυπο 4G/5G του
πολυμορφισμού -675 4G/5G στο γονίδιο PAI-1. Το ίδιο μοντέλο για τα αρχικά στάδια
του ΑΚΣ περιλαμβάνει τους παράγοντες α) την ηλικία, β) το φύλο και επιπλέον γ) τους
ετεροζυγώτες του πολυμορφισμού C677T στο γονίδιο του MTHFR. Τέλος, για τα
προχωρημένα στάδια του ΑΚΣ το μοντέλο Β περιλαμβάνει τους παράγοντες α) την
ηλικία, β) το φύλο και επιπλέον γ) τους ετεροζυγώτες του πολυμορφισμού (C46T) στο
γονίδιο FXII και δ) τους ετεροζυγώτες του πολυμορφισμού (V34L) στο γονίδιο του
FXIII.
Το μοντέλο Γ (σύμφωνα με την κληρονομικότητα του μεταλλαγμένου
αλληλομόρφου) αναδεικνύει ως σημαντικούς ανεξάρτητους παράγοντες ανάπτυξης της
νεοπλασίας στο στόμα: α) την ηλικία, β) το φύλο και γ) τον γονότυπο Ι/Ι του
πολυμορφισμού I/D στο γονίδιο του ACE.
Η δυνατότητα μοριακής ανίχνευσης του πολυμορφισμού του ACE που συνδεέται με
αυξημένο κίνδυνο για ΑΚΣ μπορεί να συνεισφέρει στην πρόληψη ΑΚΣ στο γενικό
πληθυσμό.