Η διδασκαλία της ποίησης στο γυμνάσιο: η ανταπόκριση των μαθητών και η ανάδυση της υποκειμενικότητάς τους

Abstract

The aim of this research is the exploration of the participation and the formation of subjects during and through the teaching of poetry. The main questions that run across and through the research are three. a) First of all, under what instructive conditions and circumstances can affect the poems in the emergence of students’ subjectivity. b) Secondly, how students response to the teaching of poetry and c) lastly, which is the influence of teacher’s personality to the students, through the teaching. This qualitative ethnographic research is based on observation – interview and collection of students written. In particular, the observation was participant and non structural and was carried out during a whole school year (2006/07), at four high- school departments with 106 students. Interviews were non structural and were carried out with the participation of 34 students after the end of school year. The same time I had collected written texts from 44 students. The material was approached, interpreted and analyzed with the content analysis and more specific with the paradigm of ‘structure’. The main conclusions are follows. a) The instruction is the most crucial factor for students’ contact with poetry. b) The students do not primarily perceive the poems as aesthetic works but also as carriers of ideas. c) Within students’ written discourse can be found elements of their subjectivity. d) Students refer that only the teaching activities and practices which took place during the instruction help them to interpret the poems. e) Students resist in what can disturb and destroy the interpretation of poems. Contrary, they ‘subsidize’ with their response the teaching practices and strategies, the instructive handlings and activities which help them to communicate with the literary texts. f) In a most advanced stage, students use their experiences in order to interpret the poems. The interpretation of texts, therefore, is their primary need, while students identify the text’s interpretation with the meaning and understanding of their culture and of their life. Students perceive their relationship with the texts as an interactive process in which they ask and poems replay to them.

Κύριος στόχος της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση της συμμετοχής και της διαμόρφωσης των υποκειμένων κατά και μέσα από τη διδασκαλία των ποιημάτων. Ειδικότερα διερευνάται: α) κάτω από ποιες διδακτικές προϋποθέσεις μπορούν να επιδράσουν τα ποιητικά κείμενα στην ανάδυση στοιχείων της υποκειμενικότητας των μαθητών β) πώς ανταποκρίνονται οι μαθητές στη διδασκαλία της ποίησης και γ) ποια είναι η επίδραση της προσωπικότητας του εκπαιδευτικού στους μαθητές μέσα από τη διδασκαλία. Η παρούσα ποιοτική εθνογραφική έρευνα βασίζεται στο τρίπτυχο παρατήρηση – συνέντευξη – συλλογή μαθητικών γραπτών. Ειδικότερα, η παρατήρηση – μη δομημένη, συμμετοχική και φανερή – πραγματοποιήθηκε κατά το σχολικό έτος 2006/07, σε τέσσερα σχολικά τμήματα, δύο της Β΄ και δύο της Γ΄ αντίστοιχα, 106 συνολικά μαθητών και μαθητριών. Οι συνεντεύξεις που είχαμε με 34 μαθητές και μαθήτριες της Β΄ και της Γ΄ Γυμνασίου με το τέλος της σχολικής χρονιάς καθώς και με 8 μαθητές και μαθήτριες την αμέσως επόμενη ήταν μη δομημένες ως προς το είδος τους και αντιμετωπίστηκαν ως γλωσσικά συμβάντα. Η θεώρηση της συνέντευξης ως γλωσσικού συμβάντος προϋποθέτει την ακριβή καταγραφή των ερωτήσεων που γίνονται από τον ερευνητή και των απαντήσεων που δίνουν οι συμμετέχοντες, καθώς επίσης και τη δυνατότητα αναδιατύπωσης μιας ερώτησης και αναπροσαρμογής της στις συνθήκες της συνέντευξης. Στα κείμενα από τα ημερολόγια παρατήρησης, στα κείμενα των απομαγνητοφωνημένων συνεντεύξεων και στα κείμενα από τα μαθητικά τετράδια εφαρμόστηκε η ανάλυση περιεχομένου και ειδικότερα το παράδειγμα της «δόμησης», που αποσκοπεί να καταδείξει συγκεκριμένες πτυχές του ερευνητικού υλικού και να αξιολογήσει τα ερευνητικά στοιχεία βάσει ορισμένων κριτηρίων. Τα κυριότερα συμπεράσματα της έρευνας μπορούν να συνοψιστούν στα ακόλουθα: α) η διδασκαλία στην τάξη αποτελεί τον καθοριστικότερο παράγοντα επαφής των μαθητών με την ποίηση. β) Σε ένα πρώτο επίπεδο οι μαθητές δεν προσλαμβάνουν τα κείμενα ως έργα αισθητικής αξίας, αλλά ως φορείς ιδεών και αξιών. γ) Στα κείμενα των μαθητών μπορεί να ανιχνεύσει κανείς στοιχεία από την υποκειμενικότητά τους. δ) Σε ό, τι αφορά τις δραστηριότητες που βοηθούν τους μαθητές να εξοικειωθούν με την ποίηση, οι μαθητές αναφέρονται μόνο σε όσες λαμβάνουν χώρα μέσα στην τάξη ή ανατίθενται από τους εκπαιδευτικούς ως εργασία για το σπίτι. ε) Οι μαθητές προβάλλουν αντίσταση σε ό, τι μπορεί να διαταράξει τη νοηματοδότηση των ποιημάτων και να ακυρώσει τις απαντήσεις που ζητούν από τα κείμενα. Αντιθέτως, πριμοδοτούν με την ανταπόκρισή τους διδακτικές πρακτικές και μορφές εργασίας που τους βοηθούν να στήσουν γέφυρες επικοινωνίας με τα ποιητικά κείμενα. στ) Σε ένα περισσότερο προχωρημένο στάδιο ερμηνείας του κειμένου οι μαθητές επιστρατεύουν τα βιώματά τους και τις εμπειρίες τους για να προσεγγίσουν τα ποιήματα. Η ανάγκη των εφήβων να νοηματοδοτούν τον κόσμο, όσο και η κουλτούρα της εποχής που βιώνουν, τους προσφέρουν τα κίνητρα για την αναζήτηση των δικών τους αξιών, αλλά και των απαντήσεων στα ερωτήματά τους.