Η πρόληψη της αντικοινωνικής συμπεριφοράς των μαθητών/τριών στο σχολείο μέσα από καθημερινές εκπαιδευτικές διαδικασίες και πρακτικές. Διερεύνηση των παραγόντων που σχετίζονται με την εκδήλωση και την παγίωση της αποκλίνουσας συμπεριφοράς

Abstract

The aim of the present study is to examine specific areas of school reality associated to pupils’ socialization and their significant role in the formation of children’s behaviour. Correlations between antisocial/deviant behaviour of children and a) behaviour of the child (self control), b) family environment (bonds with family) and c) school environment (bonds with school, school climate) were examined. A combination of the quantitative and qualitative method was utilized as the main method of the research. The research is conducted in ten (10) public Elementary Schools in the region of Athens and Piraeus. The method of theoretical or intentional sampling was applied. The sample consisted of 110 (N=110) second and fifth grade children (7 and 11 years). Pupils were classified according to their teachers’ opinion as performing behaviour problems. Teachers responded to a closed format questionnaire (20 questions) referring to different types of behaviour regarding antisocial and deviant behaviour in the school. Children firstly responded to a closed format questionnaire followed by a structured interview. Research took place from January to June of 2010. For the statistical analysis of the quantitative results the Statistical Package for the Social Sciences was used. Category classification was utilized for the classification and organization of quality data. Children’s antisocial and deviant behaviour was found to be related to low self-control, negative school climate and negative experiences of family and school environment, which in turn affect children’s social and emotional adjustment at school. Pupils deal with school reality where principles of performance, competition and power prevail. Some pupils, through a number of relations and interactions, feel they don’t have the means to participate equally in school competition and the specific objectives that the system sets. Moreover, their participation in successful and effective interactions bringing along rewards, recompenses and the sense of belonging in the social system, is hindered. Perceptions of those pupils for their school environment and their relation to it, affect their self-perception and offend their self-esteem. The situation of anomie experienced by the pupils combined with the lack of adhesion to the system and their negative self-esteem contribute to accumulated negative experience, which is a strong predictable factor of hostile attitudes and aggressive behaviours. Procedures of stigmatization contribute if not in generating, at least in consolidating pupils’ antisocial and deviant behaviour.

Στόχος της παρούσας ανάλυσης είναι να αναζητηθούν συγκεκριμένες περιοχές της σχολικής πραγματικότητας, που αφορούν στην κοινωνικοποίηση του/της μαθητή/τριας και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς του/της. Διερευνήθηκε η σχέση μεταξύ της αντικοινωνικής/αποκλίνουσας συμπεριφοράς των μαθητών/τριών και των παρακάτω παραγόντων που εντοπίζονται: α) στη συμπεριφορά του ατόμου (αυτοέλεγχος), β) στο οικογενειακό περιβάλλον (δεσμός με την οικογένεια) και γ) στο σχολικό περιβάλλον (δεσμός με το σχολείο, σχολικό κλίμα). Εφαρμόστηκε μια συνδυαστική ερευνητική προσέγγιση, αξιοποιώντας την ποσοτική αλλά και την ποιοτική μέθοδο. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δέκα (10) δημόσια Δημοτικά Σχολεία της περιοχής Αθηνών και Πειραιά. Εφαρμόστηκε η μέθοδος της θεωρητικής ή σκόπιμης δειγματοληψίας. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν εκατόν δέκα (110) μαθητές/τριες από τη Δευτέρα (Β΄) και την Πέμπτη (Ε΄) τάξη, οι οποίοι/ες παρουσίαζαν προβλήματα συμπεριφοράς, σύμφωνα με τη γνώμη των δασκάλων τους. Οι εκπαιδευτικοί των τάξεων συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο με 20 ερωτήσεις κλειστού τύπου οι οποίες αναφέρονται σε διαφορετικές μορφές συμπεριφοράς των μαθητών/τριών στο σχολείο και αποτελούν εκφάνσεις αντικοινωνικής και αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Οι μαθητές/τριες του δείγματος αρχικά συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις κλειστού τύπου και ακολουθούσε η δομημένη συνέντευξη. Η έρευνα διεξήχθη από το μήνα Ιανουάριο έως το μήνα Ιούνιο του 2010. Η στατιστική ανάλυση των ποσοτικών δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του εξειδικευμένου για τις κοινωνικές επιστήμες λογισμικού στατιστικής ανάλυσης του SPSS (Statistical Package for the Social Sciences). Για την κατάταξη και την οργάνωση των ποιοτικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η κατηγορική ταξινόμηση. Από την ανάλυση των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων της έρευνας προκύπτει ότι η αντικοινωνική και αποκλίνουσα συμπεριφορά των μαθητών/τριών σχετίζεται με χαμηλά επίπεδα αυτοελέγχου, αρνητικό σχολικό κλίμα και με αρνητικές εμπειρίες από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον, εν γένει, που με τη σειρά τους επηρεάζουν αρνητικά την κοινωνική και συναισθηματική προσαρμογή των μαθητών/τριών στο σχολείο. Συμπερασματικά, λοιπόν, οι μαθητές/τριες έρχονται αντιμέτωποι με τη σχολική πραγματικότητα, όπου κυριαρχούν οι αρχές της επίδοσης, του ανταγωνισμού και της εξουσίας. Κάποιοι μαθητές δια μέσου πλήθους σχέσεων και αλληλεπιδράσεων αισθάνονται ότι δεν έχουν τα μέσα ώστε να μετέχουν ισότιμα στο σχολικό ανταγωνισμό και στους συγκεκριμένους στόχους που θέτει το σύστημα. Επιπλέον, δυσχεραίνεται η συμμετοχή τους σε επιτυχημένες και αποτελεσματικές αλληλεπιδράσεις που επιφέρουν ανταμοιβές και επιβραβεύσεις και το αίσθημα της προσκόλλησης με το κοινωνικό σύστημα. Η αντίληψη, λοιπόν, που διαμορφώνουν αυτοί/ές οι μαθητές/τριες για το σχολικό τους περιβάλλον και τη σχέση τους με αυτό επηρεάζει την αυτοαντίληψή τους, προσβάλλοντας την αυτοεκτίμησή τους. Η ανομική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι μαθητές/τριες σε συνδυασμό με την έλλειψη προσκόλλησης στο σύστημα και την αρνητική αυτοεκτίμηση συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας συσσωρευμένης αρνητικής εμπειρίας, που αποτελεί ισχυρό προβλεπτικό παράγοντα εχθρικών στάσεων και επιθετικών συμπεριφορών. Επιπλέον, οι διαδικασίες του στιγματισμού θεωρείται ότι συμβάλλουν αν όχι στη γένεση, τουλάχιστον στην παγίωση της αντικοινωνικής και αποκλίνουσας συμπεριφοράς των μαθητών/τριών στο σχολείο.