Αναπτυξιακή εξήγηση και αιτιότητα: το επιστημολογικό πλαίσιο γενετικών και επιγενετικών εξηγητικών προσεγγίσεων της ανάπτυξης των οργανισμών

Abstract

The main purpose of this thesis is the investigation of the epistemological frameworks into which the contemporary genetic and epigenetic explanations of organism's development are formed. More specifically, in order to achieve this purpose, I attempt to detect the thread that leads from the explanatory approaches of Cartesian epigenesis during the 17th century to the contemporary developmental explanations. I also try to reconstruct and annotate systematically the critical commentary of contemporary genetic explanations deploring the excessively genocentric focus. Besides, I examine the arguments of epigenetic perspectives and I present the significant differences between genetic and epigenetic developmental explanations, differences which concern a corpus of metaphysical, epistemological and methodological background assumptions and commitments. Finally, I attempt to analyze the metaphysical status of causal relations, which enter into genetic and epigenetic causal developmental explanations. In this direction as well I investigate the distinct characteristics of the causal relations in the frameworks of genetic and epigenetic explanations, taking into consideration the contemporary philosophical theories of causality-causality regarded as a dependence relation and as a production relation. The investigation of genetic explanations detects a dichotomous, foundational model of development which is also characterised by a typological way of thinking and an implicit preformationism. The epistemological framework of these explanations is based on many concrete commitments, such as the distinctions between form and matter, between the informative and metabolic nature of living organisms, as well as between processes of heredity and processes of development. These distinctions are implicitly associated to a strong commitment to the particular properties of the gene, as the vehicle of heredity and developmental information. On the contrary, epigenetic perspectives interpret development as a process, the events of which are not outward realizations of a pre-existing genetic information, but the result of causal interactions among a plethora of developmental factors. This argument is developed into an epistemological framework in which the dichotomous distinctions of genocentrism are abandoned as problematic. Within this framework the differences between the particulars of the causal roles of genes and the other developmental factors do not justify building theories of development around a distinction of genes as primus intra pares entities. Epigenetic explanations are causal explanation of development without a distinguishable constructor. This critical requirement leads to the inversion of the foundational image of causation, that characterizes genetic explanations, and its replacement by a relational, systemic, image of causation, in which multiple, interdepended and complicated relations of causal interaction are of central importance. The investigation of the metaphysical status of causal interactions marks out that the kind of productive causal relations lying into the core of epigenetic perspectives differs considerably from that of productive causal relations of genetic explanations.

Στόχος της εργασίας αυτής είναι η διερεύνηση των στοιχείων του επιστημολογικού πλαισίου εντός του οποίου συγκροτούνται οι γενετικές και οι επιγενετικές εξηγητικές προσεγγίσεις της ανάπτυξης. Για τη διερεύνηση αυτή πρώτον, ανιχνεύεται το νήμα που οδηγεί από τα εξηγητικά εγχειρήματα της Καρτεσιανής επιγένεσης του 17ου αιώνα στις σύγχρονες αναπτυξιακές εξηγήσεις. Δεύτερον, επιχειρείται η ανασυγκρότηση και ο συστηματικός σχολιασμός της κριτικής η οποία ασκείται σε φιλοσοφικό επίπεδο στις γενετικές/γονιδιοκεντρικές εξηγήσεις. Τρίτον, εξετάζονται τα επιχειρήματα υποστήριξης των επιγενετικών/μη γονιδιοκεντρικών εξηγητικών προσεγγίσεων της ανάπτυξης κατά τρόπον ώστε να αναδεικνύονται οι κρίσιμης σημασίας διαφορές των προσεγγίσεων αυτών, οι οποίες αφορούν ένα σώμα διαφορετικών υποκείμενων μεταφυσικών, επιστημολογικών και μεθοδολογικών υποθέσεων, παραδοχών και δεσμεύσεων. Τέλος, αναλύεται διεξοδικά το μεταφυσικό status των αιτιακών σχέσεων που υπεισέρχονται στις γενετικές και επιγενετικές αναπτυξιακές εξηγήσεις. Στην κατεύθυνση αυτή λαμβάνω υπόψη μου σύγχρονες φιλοσοφικές προσεγγίσεις περί αιτιότητας - ως εξάρτησης και ως παραγωγής - και επιχειρηματολογώ για τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των αιτιακών σχέσεων στο πλαίσιο γενετικών και επιγενετικών εξηγήσεων. Η διερεύνηση των γενετικών εξηγήσεων αναδεικνύει τα ουσιοκρατικά, προδιαμορφωτικά, θεμελιοκρατικά χαρακτηριστικά ενός διχοτομικού μοντέλου εξήγησης της ανάπτυξης. Το επιστημολογικό πλαίσιο των εν λόγω προσεγγίσεων συγκροτείται στη βάση συγκεκριμένων δεσμεύσεων, οι οποίες εκφράζονται με μια σειρά διχοτομικές διακρίσεις - μορφής και ύλης, πληροφοριακής και μεταβολικής φύσης των έμβιων όντων, διαδικασιών κληρονομικότητας και διαδικασιών ανάπτυξης. Οι διακρίσεις αυτές συνυφαίνονται με μια σειρά παραδοχές περί των ιδιαίτερων ιδιοτήτων του γονιδίου, ως του προνομιακού φορέα πληροφορίας και προγράμματος ελέγχου της ανάπτυξης των οργανισμών. Αντιθέτως, η επιγενετική εξήγηση της ανάπτυξης αφορά στην εξήγηση κατασκευής μιας επιγενετικής διαδικασίας, τα συμβάντα της οποίας δεν κατανοούνται ως πραγματώσεις μιας προϋπάρχουσας γενετικής πληροφορίας, αλλά ως αποτελέσματα αιτιακών αλληλεπιδράσεων μεταξύ μιας πληθώρας αιτιακών αναπτυξιακών παραγόντων. Η θέση αυτή συγκροτείται σε ένα πλαίσιο, στο οποίο αίρονται οι διχοτομικές διακρίσεις του γονιδιοκεντρισμού και αναδεικνύεται ως κρίσιμη η δέσμευση σε μια «ισότιμη» εξηγητική μεταχείριση των αιτιακών παραγόντων. Το κρίσιμο διακύβευμα των επιγενετικών εξηγήσεων έγκειται στην απαίτηση για μια αιτιακή εξήγηση της ανάπτυξης χωρίς διακριτό κατασκευαστή. Η απαίτηση αυτή οδηγεί στην ανατροπή της θεμελιοκρατικής αιτιακής εικόνας των γενετικών εξηγήσεων και στην αντικατάσταση της από μια σχεσιακή, συστημική, αιτιακή εικόνα, στην οποία κεντρική σημασία κατέχουν πολλαπλές, αλληλοεξαρτώμενες, πολύπλοκες σχέσεις αιτιακής αλληλεπίδρασης. Η διερεύνηση του μεταφυσικού status των αιτιακών αλληλεπιδράσεων αναδεικνύει ότι στον πυρήνα των επιγενετικών εξηγήσεων εντοπίζεται ένα είδος παραγωγικών αιτιακών σχέσεων με διαφορετικά γνωρίσματα από εκείνα των παραγωγικών αιτιακών σχέσεων των γενετικών εξηγήσεων.