Οργάνωση του χώρου και οικιστικά στοιχεία στους νεολιθικούς οικισμούς της Κεντρικής Μακεδονίας: Δ.Ε.Θ. - Θέρμη - Μακρυγιαλός

Abstract

The research aims at the internal organization of the communities, which shaped the place of their existence and action within the Neolithic landscape in the form of flat and extended settlements in Central Macedonia. This research deals with the data of three excavations which took place during the last fifteen years in Central Macedonia: the research at the International Fair and Thermi of Thessaloniki as well as the research at Makriyalos of Pieria. The questions that arise concern the organization of the settlement area of the three sites and their incorporation in the altering frame of the Greek Neolithic. The settlement area was studied at both the communal and intra-site levels. The communal level is related to works referring to the whole of the community concerning their use and construction. The intra-site level is related to the structures referring to the smaller residence units; in the presented cases it is constructed with subterranean and semi-subterranean structures. The context related to the structures of both levels of site analysis support in the case of Makriyalos the domestic mode of production, while in the case of Thermi there is evidence implying that this model might not be valid. The extended area of excavation at Makriyalos and the horizontal shift of the two phases allow the study of its evolution during the late Neolithic. Furthermore, it is also evident that there is a gradual transition from the emphasis on the communal level of the settlement during phase I, to the emphasis on the individual level during phase II. The complex system of Makriyalos I enclosure is part of a phenomenon that dominates in European Prehistory from the beginning of the 6th to the end of the 4th millennium. Their variety of forms is not interpreted with one way only. However, they definitely designate limits and create identities through the participation of the population in the process of their construction. Finally, another matter discussed in the thesis concerned the mobility of the flat settlements in contrast to the permanent habitation related to the mounds. So far, the study of the data from the flat settlements concludes that they are not related to non-permanent habitation.

Αντικείμενο της έρευνας είναι η εσωτερική οργάνωση των κοινοτήτων που διαμόρφωσαν το χώρο ύπαρξης και δράσης τους μέσα στο τοπίο της νεολιθικής με τη μορφή των επίπεδων και εκτεταμένων οικισμών στην Κεντρική Μακεδονία. Το έναυσμα για τη διερεύνηση αυτή έδωσαν τα δεδομένα τριών ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν την τελευταία δεκαπενταετία στη Διεθνή Έκθεση και στη Θέρμη Θεσσαλονίκης και στο Μακρύγιαλο Πιερίας. Τα ερωτήματα που τίθενται αφορούν την κατανόηση της οργάνωσης του οικιστικού χώρου των τριών οικισμών και την ένταξή τους στο υπό διαμόρφωση πλαίσιο της ελλαδικής νεολιθικής. Ο οικιστικός χώρος των οικισμών εξετάστηκε σε επίπεδο κοινοτικό και ενδοκοινοτικό. Το κοινοτικό επίπεδο σχετίζεται με έργα που αφορούν το σύνολο της κοινότητας, τόσο σε επίπεδο χρήσης, αλλά και κατασκευής. Πρόκειται κυρίως για έργα που οριοθετούν το χώρο του οικισμού, όπως οι τάφροι και οι εκτεταμένες αποχωματώσεις, αλλά και για κοινόχρηστους χώρους. Το ενδοκοινοτικό επίπεδο σχετίζεται με τις κατασκευές που αφορούν τις επί μέρους οικιακές ενότητες του οικισμού. Στις περιπτώσεις που εξετάζουμε ο ενδοκοινοτικός χώρος δομείται με υπόγειες και ημιυπόγειες κατασκευές. Τα σύνολα των ανασκαφικών ευρημάτων από τις κατασκευές και στα δύο επίπεδα ανάλυσης του χώρου φαίνεται να υποστηρίζουν στην περίπτωση του Μακρυγιάλου το μοντέλο της οικιακής παραγωγής, ενώ στην περίπτωση της Θέρμης υπάρχουν ενδείξεις ότι κάτι τέτοιο μπορεί να μην ισχύει. Η μεγάλη έκταση της ανασκαφής στο Μακρύγιαλο και η οριζόντια μετατόπιση των δύο φάσεων του οικισμού δίνει τη δυνατότητα να μελετήσουμε την εξέλιξή του κατά τη διάρκεια της νεότερης νεολιθικής και να διαπιστώσουμε τη σταδιακή μετάβαση από το συλλογικό χαρακτήρα του οικισμού κατά τη φάση Ι, σε μια οργάνωση του χώρου που φαίνεται να δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο ατομικό επίπεδο κατά τη φάση ΙΙ. Το σύνθετο σύστημα των περιβόλων που εντοπίστηκε στη φάση Μακρύγιαλος Ι αντιμετωπίζεται ως μέρος ενός φαινομένου που κυριαρχεί στην ευρωπαϊκή προϊστορία από τις αρχές της 6ης έως τα τέλη της 4ης χιλιετίας. Είναι εξαιρετική η ποικιλομορφία τους και παρότι δεν μπορεί να ερμηνευτεί μονοσήμαντα ο ρόλος τους, ωστόσο αναμφισβήτητα προσδιορίζουν όρια και δημιουργούν ταυτότητες μέσω της συμμετοχής των ανθρώπων στη διαδικασία κατασκευής τους. Τέλος, ένα ζήτημα που απασχόλησε την εργασία αυτή ήταν ο βαθμός κινητικότητας των επίπεδων οικισμών σε αντιπαράθεση με τη σύνδεση των οικισμών που έχουν τη μορφή τούμπας με τη μόνιμη κατοίκηση. Από τη μελέτη των δεδομένων έως τώρα θα πρέπει η σύνδεση των επίπεδων οικισμών, λόγω και της μορφολογίας των κυκλικών ημιυπόγειων κατασκευών, με τη μη μόνιμη εγκατάσταση να αναιρεθεί.