Traduire en grec L’Ancien Regime et la Revolution d’Alexis de Tocqueville: etude terminologique

Abstract

La composante administrative de l’Ancien Regime est peu etudiee et mal connue en Grece. Les textes originaux en grec ainsi que les traductions concernant cette periode etant rares, les termes employes sont peu nombreux. Les termes de droit administratif de l’Ancien Regime presentent des particularites quant a leur traduction en grec. Celles-ci sont dues a des raisons pragmatiques, telles la complexite des institutions et les chevauchements des competences. Cette etude cherche a savoir si et dans quel degre les caracteristiques de ces realites etrangeres a l’histoire de Grece peuvent etre rendues par des termes grecs. Le corpus des termes francais provient de L’ancien regime et la Revolution d’Alexis de Tocqueville, ouvrage qui n’avait pas ete traduit jusqu’au moment ou cette etude a ete entreprise en 2000. Pour recenser des equivalents grecs, des sources litteraires et lexicographiques ont ete depouillees. Les sources litteraires comportent l’unique traduction de l’ouvrage de Tocqueville, parue en 2006, des essais et etudes sur le Moyen Age occidental ainsi que sur les dominations occidentales en Grece (a partir de 1204), des manuels scolaires d’histoire et des romans chevaleresques. Les sources lexicographiques consistent en l’ensemble des dictionnaires francais-grec de langue generale des XIXeme et XXeme siecles, ainsi que des dictionnaires francais-grec de droit du XXeme siecle. Toutes les sources ont ete evaluees selon des criteres constitues a cet effet. Enfin, de nombreux ouvrages ont ete consultes en tant qu’appuis informatifs. Le fruit de cette recherche a ete un grand reservoir d’equivalents grecs provenant de la diachronie de la langue grecque, de l’Antiquite au XXe siecle. Les termes francais ainsi que les equivalents grecs ont ete examines au moyen d’une analyse etymologique et semantique reposant sur l’analyse semique de Pottier. A cet effet, un lexique a ete etabli, constitue de fiches terminologiques correspondant aux termes francais. De nombreux equivalents, juges inadequats, ont ete refutes, d’autres, consideres comme plus aptes, ont ete retenus. Le petit nombre d’equivalents en usage courant, donc etablis comme termes, n’ont pas ete contestes. Enfin, pour proposer des candidats-termes valides et afin d’eviter la polysemie dans la mesure du possible, il y a eu recours a la neologie semantique et morphologique. En conclusion, la diachronie de la langue grecque fournit tous les moyens pour la creation de candidats-termes adequats.

Η διοικητική συνιστώσα του Παλαιού Καθεστώτος της Γαλλίας είναι ελάχιστα γνωστή στην Ελλάδα. Τα πρωτότυπα κείμενα στα ελληνικά καθώς και οι μεταφράσεις που αφορούν αυτή την περίοδο σπανίζουν, με αποτέλεσμα οι σχετικοί όροι που χρησιμοποιούνται να είναι ελάχιστοι. Οι όροι διοικητικού δικαίου του Παλαιού Καθεστώτος παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες ως προς τη μετάφρασή τους στα ελληνικά. Αυτές οφείλονται σε πραγματολογικούς λόγους, όπως η πολυπλοκότητα των θεσμών και η αλληλεπικάλυψη αρμοδιοτήτων. Η μελέτη αυτή προσπαθεί να διερευνήσει αν και σε ποιο βαθμό τα χαρακτηριστικά αυτών των ξένων προς την ιστορία της Ελλάδας θεσμών μπορούν να αποδοθούν από ελληνικούς όρους. Οι γαλλικοί όροι που μελετώνται προέρχονται από το έργο L’ancien regime et la Revolution του Alexis de Tocqueville, το οποίο δεν είχε μεταφραστεί ως την έναρξη της μελέτης αυτής το 2000. Για τη συλλογή των ελληνικών ισοδυνάμων εξετάστηκαν λογοτεχνικές και λεξικογραφικές πηγές. Στις λογοτεχνικές πηγές περιλαμβάνονται: η μοναδική μετάφραση του συγκεκριμένου έργου του Tocqueville που εκδόθηκε το 2006, δοκίμια και μελέτες για το δυτικό Μεσαίωνα και τις δυτικές κυριαρχίες στην Ελλάδα (από το 1204 και μετά), σχολικά εγχειρίδια ιστορίας και ιπποτικά μυθιστορήματα. Οι λεξικογραφικές πηγές αποτελούνται από το σύνολο των γαλλοελληνικών λεξικών γενικής γλώσσας του 19ου και του 20ου αιώνα καθώς και νομικά γαλλοελληνικά λεξικά του 20ου αιώνα. Όλες οι πηγές αξιολογήθηκαν σύμφωνα με κριτήρια που επινοήθηκαν για το σκοπό αυτό. Τέλος, επικουρικά χρησιμοποιήθηκαν διάφορα έργα. Καρπός της έρευνας ήταν η συγκέντρωση πολλών ελληνικών ισοδυνάμων από τη διαχρονία της ελληνικής γλώσσας από την αρχαία ως την κοινή νέα ελληνική. Οι γαλλικοί όροι και τα ελληνικά ισοδύναμα αναλύθηκαν ετυμολογικά και σημασιολογικά με βάση τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά κατά Pottier. Για το σκοπό αυτό, δημιουργήθηκε γλωσσάριο αποτελούμενο από ορολογικά δελτία με βάση τους γαλλικούς όρους. Πολλά ισοδύναμα που κρίθηκαν ανεπαρκή απορρίφθηκαν, ενώ άλλα, πιο κατάλληλα, υιοθετήθηκαν. Τα λίγα ισοδύναμα που είχαν ήδη επικρατήσει ως όροι δεν αμφισβητήθηκαν. Τέλος, για να προταθούν υποψήφιοι όροι και να αποφευχθεί η πολυσημία στο μέτρο του δυνατού, η σημασιολογική και μορφολογική νεολογία έδωσαν τη λύση. Συμπερασματικά, η διαχρονία της ελληνικής γλώσσας παρέχει όλα τα μέσα για τη δημιουργία επαρκών υποψήφιων όρων.