Les Grecs a Paris a la fin du XIXe siecle: la construction d’une communaute migrante

Abstract

Le developpement de la these comporte deux parties. La premiere est consacree a l’esquisse du profil des immigrants grecs qui viennent s’etablir a Paris durant la seconde moitie du XIXe et le debut du XXe siecle. La presentation se concentre d’abord sur les aspects demographiques de l’implantation grecque dans le territoire francais, plus particulierement dans les colonies grecques les plus importantes, de Paris et de Marseille. Nous avons affaire a une population jeune et active. Le chapitre suivant centre l’interet sur la colonie grecque de Paris et vise a eclaircir les activites economiques des immigres. La capitale francaise offre l’occasion aux hommes d’affaires grecs, banquiers, negociants, artisans (tailleurs, fourreurs, cordonniers) de se trouver au centre du commerce international. Des etudiants, des ecrivains, des poetes, des peintres grecs viennent aussi s’installer a Paris incites par sa vie intellectuelle rayonnante. Il s’agit d’une heterogeneite socio-professionnelle au sein de la communaute. Les immigres grecs sont originaires de l’empire ottoman et du nouvel Etat grec. La deuxieme partie porte sur l’organisation de la communaute, dont le premier signe etait la fondation d’une eglise orthodoxe grecque a Paris. Il est aussi question de la creation d’associations comme poles de contact et de solidarite entre les Grecs sans ignorer le role de la legation royale et du consulat grec qui surveillent la vie communautaire. Le dernier chapitre propose une presentation critique de la presse periodique grecque publiee a Paris. Une typologie est proposee qui differencie les revues qui cherchent a « joindre l’utile a l’agreable » de celles ou la politique domine dans le contenu. Le manque de donnees publiees sur notre sujet a rendu necessaire le depouillement systematique de diverses categories de sources telles les tableaux statistiques dresses par la Statistique generale de la France et consacres aux etrangers, les registres paroissiaux de l’eglise orthodoxe grecque de Saint-Stephane de Paris, une source inexploitee, les Bulletins des lois publies par le Ministere francais de la Justice incluant la liste des naturalisations accordees et les Archives du Ministere grec des Affaires etrangeres.

Αντικείμενο της διατριβής αποτελεί η παρουσίαση της πρώτης ελληνικής κοινότητας που συγκροτήθηκε στο Παρίσι κατά το τέλος του 19ου αιώνα. Η ανάλυση αφορά τη διερεύνηση ερωτημάτων που σχετίζονται με τα δημογραφικά, τα κοινωνικά και τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά των μεταναστών, τα αίτια της μετακίνησής τους προς τη Γαλλία καθώς και την οργάνωση της κοινότητας. Στόχος του πρώτου μέρους είναι να ξεδιπλώσει το προφίλ των Ελλήνων που αποφασίζουν να εγκατασταθούν στο Παρίσι από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Βασικές κατηγορίες πηγών που χρησιμοποιήθηκαν είναι οι γαλλικές απογραφές πληθυσμού, τα αδημοσίευτα ληξιαρχικά εκκλησιαστικά βιβλία του Αγίου Στεφάνου, της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας στο Παρίσι, που αξιοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη διατριβή αυτή, και οι αποφάσεις του γαλλικού Υπουργείου Δικαιοσύνης για παραχώρηση της γαλλικής ιθαγένειας σε Έλληνες. Στη συνέχεια μέσα από τη δημογραφική ανάλυση παρουσιάζονται η εξέλιξη του ελληνικού πληθυσμού στη Γαλλία, η γεωγραφική κατανομή του, η σύνθεση κατά φύλο και ηλικία. Πρόκειται για έναν πληθυσμό νέο και ενεργό ο οποίος αυξάνεται προοδευτικά και ο οποίος χαρακτηρίζεται από ποσοτική υπεροχή των αντρών. Κύριοι προορισμοί για τους Έλληνες στη Γαλλία, είναι το Παρίσι και η Μασσαλία. Έλληνες έμποροι, επιχειρηματίες και τραπεζίτες αλλά και διάφοροι τεχνίτες, κυρίως γουναράδες (αρχικά μόνο από την Καστοριά), ράφτες και υποδηματοποιοί, καταφθάνουν στο Παρίσι ανταποκρινόμενοι στην πρόκληση της μεγάλης αγοράς εργασίας. Ακόμη, πολλοί Έλληνες φοιτητές και ορισμένοι καθηγητές πανεπιστημίου, συγγραφείς, ποιητές, καλλιτέχνες, ζωγράφοι όπως και Έλληνες εισοδηματίες εγκαθίστανται στη γαλλική πρωτεύουσα παρακινημένοι από την πολιτιστική της ακτινοβολία. Γενικότερα στην παροικία παρατηρείται ετερογένεια. Ως προς την καταγωγή τους, τα μέλη της παροικίας προέρχονται από την οθωμανική αυτοκρατορία και το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Στο δεύτερο μέρος εξετάζονται οι διαδικασίες συσπείρωσης των Ελλήνων στο Παρίσι. Την κύρια πηγή έρευνας αποτέλεσε το Ιστορικό Αρχείο του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών. Πόλους της κοινωνικής οργάνωσης της κοινότητας αποτέλεσαν η εκκλησία, η πρεσβεία με το προξενείο και οι διάφοροι σύλλογοι. Στη διατριβή μελετάται και ο ελληνικός περιοδικός Τύπος στο Παρίσι του δευτέρου μισού του 19ου αιώνα και γίνεται η διάκριση μεταξύ των εκδόσεων που αποβλέπουν να συνδυάσουν «το τερπνόν μετά του ωφελίμου» και αυτών που δίνουν έμφαση στην πολιτική.