Περιβαλλοντική εκπαίδευση και αειφόρος τουρισμός: μελέτη περίπτωσης ταινίας Erin Brockovich

Abstract

Τα προβλήματα, που παρουσιάζονται στη διαδικασία λήψης περιβαλλοντικών αποφάσεων στη τουριστική ανάπτυξη, είναι ιδιαίτερα περίπλοκα. Σχεδόν όλα τα ζητήματα περιλαμβάνουν ποικίλες ιδιότητες, η σχετική σημασία των οποίων πρέπει να καθοριστεί. Η οικολογική κατάρτιση είναι σημαντική για τη λήψη ορθών περιβαλλοντικών αποφάσεων. Ο εκπαιδευόμενος πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσει τις οικολογικές επιπτώσεις που σχετίζονται με το εκάστοτε ζήτημα και τις προτεινόμενες λύσεις του. Η θεωρία του αειφόρου τουρισμού δίνει έμφαση στη καθοριστική σημασία της περιβαλλοντικής υπευθυνότητας. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μπορεί να διαδραματίσει ένα καθοριστικό ρόλο έτσι, ώστε να ενθαρρύνει τους επισκέπτες και τον τοπικό πληθυσμό να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους και να βοηθήσουν στην διαχείριση μιας ορθής περιβαλλοντικά τουριστικής ανάπτυξης. Τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στοχεύουν στην ενθάρρυνση των πολιτών έτσι, ώστε να συμπεριφέρονται με περιβαλλοντικά φιλικούς τρόπους. Όλες οι εκπαιδευτικές προσπάθειες εστιάζονται στην ανάπτυξη πολιτών που θα διαθέτουν τις απαραίτητες ικανότητες για κριτική αξιολόγηση και τις κατάλληλες δεξιότητες για ενεργή συμμετοχή στη διαδικασία λήψης περιβαλλοντικών αποφάσεων, δηλαδή θα αναπτύσσουν Υπεύθυνη Περιβαλλοντική Συμπεριφορά. Ο κινηματογράφος είναι ένα από τα σημαντικότερα ψυχαγωγικά οπτικοακουστικά μέσα του σύγχρονου πολιτισμού και οι κινηματογραφικές ταινίες βοηθούν στην διαβίβαση περιβαλλοντικών πληροφοριών στο θεατή και στη καθιέρωση και στην ενθάρρυνση περιβαλλοντικών στερεοτύπων. Αναλυτικότερα, οι ταινίες παρέχουν μια βαθιά γνώση της αντίληψης του κοινού για τη φύση, τα περιβαλλοντικά ζητήματα και το ρόλο του ανθρώπου απέναντι στα προβλήματα του περιβάλλοντος, είτε στη δημιουργία είτε στην επίλυση τους, στα πλαίσια του ρόλου τους ως καθρέφτη εδραιωμένων κοινωνικών πεποιθήσεων για τα περιβαλλοντικά θέματα. Οι κινηματογραφικές ταινίες έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν οπτικά τους ανθρώπους σε τοποθεσίες φυσικού κάλλους ή σε καταστάσεις περιβαλλοντικής υποβάθμισης που ειδάλλως ποτέ δεν θα είχαν τη δυνατότητα να βρεθούν, δηλαδή, καλλιεργούν την περιβαλλοντική ευαισθησία στο θεατή, μεταβλητή που καθορίζει το σχηματισμό της Υπεύθυνης Περιβαλλοντικής Συμπεριφοράς. Ταυτόχρονα, οι εικόνες που σχηματίζουν οι σύγχρονοι τουρίστες για πιθανούς προορισμούς διαμορφώνονται μέσα από το κινηματογράφο και σχηματίζονται αβίαστα, χωρίς την πιθανή αμφιβολία που ακολουθεί μια τουριστική διαφήμιση για την εγκυρότητα ή την αλήθεια του περιεχομένου της. Ο κινηματογράφος έχει θετικό αντίκτυπο στον αριθμό των τουριστών που επιλέγουν να επισκεφθούν ένα τόπο όπου διαδραματίζεται η υπόθεση μιας ταινίας, γεγονός που μόνο να ωφελήσει μπορεί τη τοπική οικονομία. Συνεπώς, οι ταινίες μπορούν να οδηγήσουν και να ενθαρρύνουν εναλλακτικές σκέψεις, συναισθήματα, και συμπεριφορές στο θεατή που θα επιλέξει να επισκεφθεί ως τουρίστας το κινηματογραφικό τοπίο. Έτσι, οι κινηματογραφικές ταινίες μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο προώθησης της υπεύθυνης περιβαλλοντικής συμπεριφοράς των τουριστών. Το ερευνητικό ερώτημα της διατριβής είναι πώς οι ταινίες ψυχαγωγίας μπορούν να προωθήσουν την ανάπτυξη του αειφόρου τουρισμού. Αναλυτικά, το ερευνητικό ερώτημα αποτελείται από τρία μέρη: 1. Ο κινηματογράφος μπορεί να συμβάλλει στη προώθηση της Υπεύθυνης Περιβαλλοντικής Συμπεριφοράς; Εξετάζεται αν η ταινία Erin Brockovich προκάλεσε διαφοροποίηση στο περιβαλλοντικό προφίλ των θεατών. 2. Ποια η σχέση κινηματογράφου και τουρισμού; Μελετάται αν οι θεατές επιλέγουν τουριστικό προορισμό με βάση τις κινηματογραφικές ταινίες που έχουν παρακολουθήσει. 3. Οι κινηματογραφικές εικόνες περιβαλλοντικής υποβάθμισης επηρεάζουν την επιλογή του τουριστικού προορισμού; Οι θεατές της ταινίας Erin Brockovich στη συνέχεια παρακολουθούν την εκπομπή Έρευνα, η οποία συνδέει τις δύο περιοχές, Hinkley και Οινόφυτα. Αξιολογείται κατά πόσο διαμορφώνεται η επιθυμία των θεατών να κάνουν διακοπές στην ευρύτερη περιοχή των Οινοφύτων, δημοφιλή τόπο θερινών διακοπών, μετά από τις εικόνες τοξικής ρύπανσης που παρακολούθησαν στη ταινία Erin Brockovich. Στην έρευνα, ως θεατές συμμετείχαν 15 φοιτητές του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Γεωργία και Περιβάλλον» του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη και 18 φοιτητές του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Ρόδο, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από υψηλό ενδιαφέρον για το περιβάλλον, αλλά και από διαφορετικό μεταξύ τους εκπαιδευτικό και επαγγελματικό υπόβαθρο. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν την άποψη ότι οι ταινίες έχουν επίπτωση στη διαμόρφωση της εικόνας ενός τουριστικού ή μη τουριστικού προορισμού εάν η συγκεκριμένη τοποθεσία έχει κάποιο ρόλο στη ταινία. Όταν η κινηματογραφική κάμερα εστιάζει στην υποβάθμιση μιας περιοχής, και συγκεκριμένα στη περιβαλλοντική ρύπανση που καταγράφεται σε αυτήν, τότε η αρνητική εικόνα που αποδίδεται σε ένα μέρος, εξαιτίας της περιβαλλοντικής υποβάθμισης αποθαρρύνει πιθανούς, μελλοντικούς επισκέπτες στη συγκεκριμένη περιοχή. Ο διδακτικός ρόλος του κινηματογράφου και η αποκάλυψη μιας υποβαθμισμένης περιβαλλοντικά περιοχής μέσα από μία ταινία μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για τη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του θεατή και τη προώθηση της Υπεύθυνης Περιβαλλοντικής Συμπεριφοράς, μιας και αποτελεί για το θεατή «διδακτική στιγμή». Στη συνέχεια, όμως, ο ίδιος θεατής δεν θα επιλέξει να επισκεφθεί τη συγκεκριμένη περιοχή ως τουρίστας. Τελικά, η περιβαλλοντική ισορροπία σε μια περιοχή αποτελεί πόλος έλξης και για το κινηματογραφικό τουρισμό και η αειφόρος ανάπτυξη μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για τουριστική ανάπτυξη. Τα συμπεράσματά μας προτείνουν ότι οι επιπτώσεις των περιβαλλοντικών προβλημάτων στο τουρισμό και, αντίστροφα, οι επιπτώσεις του τουρισμού στο φυσικό περιβάλλον, που τόσο συχνά αναφέρονται στο κοινό, γίνονται κατανοητές μόνο όταν τίθενται με όρους απλούς που ανταποκρίνονται στο γνωστικό μοντέλο του ευρύ κοινού και μέσα από μέσα επικοινωνίας τα οποία είναι αποδεκτά και εύκολα προσβάσιμα σε αυτό. Επίσης, έχοντας τη παραδοχή ότι μέσα στη κοινωνία συνυπάρχουν πολλές κατηγορίες «κοινού», με τις διαφορετικές απόψεις, αντιλήψεις και ανάγκες, και ότι οι εικόνες που σχηματίζουν οι σύγχρονοι τουρίστες για πιθανούς προορισμούς διαμορφώνονται μέσα από το κινηματογράφο, καταλήγουμε ότι ο κινηματογράφος μπορεί να καθοδηγήσει τις «διδακτικές στιγμές» όλων των εμπλεκόμενων φορέων στο τουρισμό προς μια αειφόρο τουριστική ανάπτυξη μέσα από την ενθάρρυνση της ανάπτυξης Υπεύθυνης Περιβαλλοντικής Συμπεριφοράς.