Γλωσσικές παρατηρήσεις σε μεταφράσεις του έργου του Pirandello "Sei personaggi in cerca d' autore" (ελληνική του Αλέξη Σολομού και αγγλικής της Felicity Firth)

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή βασίζεται στη συνολική αξιολόγηση δύο μεταφραστικών προσπαθειών -μίας ελληνικής και μίας αγγλικής- πάνω στο ιταλικό θεατρικό έργο ‘Sei Personaggi in Cerca d’ Autore’. Ο συγγραφέας του έργου, Luigi Pirandello, ένας από τους μεγαλύτερους δραματουργούς του εικοστού αιώνα, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας, γεννήθηκε το 1867 και έζησε κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Βίωσε τόσο έντονα την κρίση της εποχής του που την κατέγραψε με έναν εκπληκτικό συνδυασμό τραγικότητας και κωμικότητας. Ανάμεσα στους έλληνες που έχουν κατά καιρούς μεταφράσει έργα του ιταλού συγγραφέα, επιλέχθηκε ο σκηνοθέτης Αλέξης Σολομός. Από τους αντίστοιχους καταξιωμένους ως λογοτεχνικούς μεταφραστές του Luigi Pirandello στο Ηνωμένο Βασίλειο, επιλέχθηκε η Felicity Firth. Ειδικότερα, η μετάφραση του Αλέξη Σολομού ανέβηκε τις 15 Νοεμβρίου 1959 στο Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία του ιδίου. Τριάντα τρία χρόνια αργότερα, στις 12 Νοεμβρίου 1992, μεταδόθηκε σε τηλεοπτική διασκευή, από το BBC2, το έργο ‘Six Characters in Search of an Author’. Η μετάφραση ήταν της Felicity Firth, προσαρμοσμένη από τον Michael Hastings. Στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να εξεταστούν οι στρατηγικές και οι ενδεχομένως λανθασμένες μέθοδοι που ακολούθησαν οι δύο μεταφραστές και να διερευνηθούν οι σύγχρονες μεταφραστικές επιταγές, προκειμένου να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα. Αυτά τα συμπεράσματα θα μας βοηθήσουν να εξετάσουμε τις διαφορετικές δυνατότητες που έχει ένας έλληνας και ένας άγγλος μεταφραστής. Η συμβολή της συνίσταται κυρίως στο να πραγματευθεί τα διάφορα προβλήματα που ανέκυψαν και να εξηγήσει, όσο είναι δυνατόν, τους λόγους για τους οποίους οι δύο μεταφραστές έκαναν τις εκάστοτε επιλογές. Επιπλέον, στην παρούσα διατριβή αναλύεται μία σειρά από επιμέρους θεωρητικά ζητήματα, όπως το φαινόμενο της απώλειας, η θεωρία του σκοπού, η έλλειψη γενικών αρχών στη μεταφραστική θεωρία, τα κριτήρια μίας ορθής και αξιόπιστης κριτικής, καθώς και τα αναγκαία προσόντα αυτών που ασχολούνται επαγγελματικά με μεταφράσεις. Επίσης, παρουσιάζονται διεξοδικά οι δυσχέρειες στη λογοτεχνική και στη θεατρική μετάφραση, η σημασία της εκφραστικής λειτουργίας για τη λογοτεχνία, οι δηλωτικές και συνδηλωτικές σημασίες των λέξεων, οι στρατηγικές της οικειοποίησης και της ξενοποίησης, καθώς και τα φαινόμενα της παραποίησης και του φαβοριτισμού. Στο τέλος της παρούσας οι δύο μεταφράσεις ελέγχονται συνολικά ως προς τα προαναφερόμενα θεωρητικά θέματα. Όμως, η αποτίμησή τους στηρίζεται και στα ακόλουθα κριτήρια: αν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις δυσκολίες που παρουσίασε το αυθεντικό κείμενο, αν εκπλήρωσαν το σκοπό τους, αν συνυπολογίζεται το ενδεχόμενο της σκηνικής παρουσίασής τους και σε ποιο βαθμό και, τέλος, αν άσκησαν στους αναγνώστες τους την ίδια επίδραση με εκείνη που άσκησε το πρωτότυπο στο δικό του κοινό.