Σχολείο και ελεύθερος χρόνος: συμβολή στην προβληματική του ελεύθερου χρόνου στα πλαίσια της λειτουργίας των σχολείων πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η προβληματική που έχει αναπτυχθεί γύρω από τα ζητήματα του ελεύθερου χρόνου στην Παιδαγωγική Επιστήμη και ειδικότερα η σημασία και η λειτουργία του ελεύθερου χρόνου τόσο στη σχολική όσο και στην εξωσχολική ζωή των μαθητών. Η προσέγγιση του θέματος επιχειρείται σε θεωρητικό και εμπειρικό επίπεδο. Στο θεωρητικό μέρος εξετάζονται η νέα διάσταση του ελεύθερου χρόνου στην εποχή μας, ο ελεύθερος χρόνος ως χρόνος μάθησης, έκφρασης και διαμόρφωσης της προσωπικότητας, η αναγκαιότητα και το έργο της Παιδαγωγικής του ελεύθερου χρόνου, η αγωγή ελεύθερου χρόνου, ο ρόλος του σχολείου στη διαμόρφωση συμπεριφοράς στον ελεύθερο χρόνο και το ολοήμερο σχολείο ως σχολείο ελεύθερου χρόνου. Στο ερευνητικό μέρος διερευνάται με ερωτηματολόγιο που απευθύνεται στους ίδιους τους μαθητές η συμπεριφορά τους στον ελεύθερο χρόνο, οι παράγοντες που την επηρεάζουν, ο σχολικός και εξωσχολικός ελεύθερος χρόνος και η στάση του σχολείου στον ελεύθερο χρόνο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας ο ελεύθερα διαθέσιμος χρόνος των μαθητών καταλαμβάνει ένα μικρό χρονικό διάστημα του συνολικού εξωσχολικού χρόνου, ο οποίος συνήθως καλύπτεται από εκπαιδευτικές δραστηριότητες και υποχρεώσεις που δεν ορίζονται από τον ίδιο τον μαθητή. Στην πλειοψηφία τους οι μαθητές διαμορφώνουν και καλύπτουν τον ελεύθερο τους χρόνο συνειδητά και αυτόνομα σύμφωνα με τα ατομικά τους ενδιαφέροντα. Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί χρόνο μάθησης, παιχνιδιού και κοινωνικών συναναστροφών και χαρακτηρίζεται για την ελευθερία των επιλογών. Το σχολείο δεν αποδέχεται τη σημασία και τις προκλήσεις του ελεύθερου χρόνου, τόσο όσον αφορά τον σχολικό χρόνο, όσο και τον εξωσχολικό, τον οποίο σε μεγάλο βαθμό έμμεσα σχολειοποιεί. Η διαμόρφωση του ελεύθερου χρόνου, η ανάπτυξη συνειδητής και κριτικής συμπεριφοράς, η αξιοποίηση και ο σχεδιασμός του, απαιτούν γνώσεις και ικανότητες που μπορούν να αποκτηθούν στα πλαίσια διαδικασιών μάθησης. Το ολοήμερο σχολείο ως σχολείο ελεύθερου χρόνου μπορεί να αποτελέσει ένα μοντέλο διαφορετικής οργάνωσης του χρόνου, να λάβει υπόψη του τις ανάγκες των μαθητών στον ελεύθερο τους χρόνο και να τους προσφέρει δυνατότητες πραγμάτωσης μέσω μιας χειραφετημένης συμπεριφοράς ελεύθερου χρόνου.

Gegenstand der vorliegenden Arbeit ist die Bedeutung und Funktion der Freizeit für das schulische und außerschulische Leben der Schüler. Das Problem der Freizeit wird sowohl auf theoretischer als auch auf empirischer Ebene untersucht. Im theoretischen Teil werden geschichtliche und zeitgenössische Dimensionen der Freizeit dargestellt. Die Freizeit wird als Lernzeit im Hinblick auf die Gestaltung und Prägung der Persönlichkeit der Schüler angesehen. Ferner werden die Notwendigkeit und die Aufgabe der Freizeitpädagogik, sowie die Rolle der Schule für die Gestaltung eines kreativen Freizeitverhaltens diskutiert. Von besonderem Interesse erweist sich die Institution der Ganztagsschule, da sie eine alternative Schulform bildet, bei der die Freizeitbetätigungen der Schüler im Schulprogramm mitberücksichtigt werden. Im empirischen Teil wird mittels eines an die Schüler adressierten Fragebogens untersucht, welches Freizeitverhalten sie aufweisen und welche Faktoren dabei von Bedeutung sind. Weiterhin werden die schulischen und außerschulischen Freizeitaktivitäten und die Stellungnahme der Schule auf die oben genannten Begriffe erforscht. DieErgebnisse zeigen, daß die tatsächlich frei verfugbare Zeit der Schüler nur einen kleinen Teil ihrer gesamten außerschulischen Zeit ausmacht, da diese zum größten Teil von außerschulischen Aktivitäten (Bildungs-, Lern und anderen Aktivitäten) erfüllt wird, die nicht von den Schülernselbstbestimmt werden. Die Mehrheit der Schüler gibt an, daß sie ihre tatsächliche Freizeit gemäß ihren eigenen Interessen, selbstständig und bewußt mit Lern- und Spielbetätigung und Sozialkontakten gestaltet. Die Schule andererseits achtet wenig auf die Herausforderungen unddie Bedeutung der Freizeit für die Schüler, sowohl innerhalb der Schulzeit als auch in der außerschulischen Zeit. Somit trägt sie indirekt zu einer erheblichen Verschulung der Freizeit der Kinder bei. Die Plannung und Gestaltung der Freizeit, wie auch die Entwicklung eines bewußten und kritischen Verhaltens erfordern Kenntisse und Fähigkeiten, die im Rahmen von Bildungsprozessenermittelt werden können. Die Ganztagsschule, als Modell alternativer schulischen Zeitorganisation, kann die Freizeitbedürfhisse der Schüler berücksichtigen und ihnen Selbstverwirklichungsmöglichkeiten mittels eines selbstständigen Freizeitverhaltens bieten.