Τα Ρωμαϊκά του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου: κριτική έκδοση

Abstract

The aim of the present Ph.D. Dissertation is the critical edition of Alexander Mavrocordatos' (the so called “ἐξ ἀπορρήτων” [=A Secretis]) historical work under the title Ῥωμαϊκά [=Roman History]. In order to reconstruct the original text we used three manuscript copies known till today (Romanian Academy ms 700, Benaki Museum ms 156 and National Library of Greece ms MΠΤ7), which contain the first and the third part of this work. In addition, we also used the Romanian Academy ms 1194, which contains the second part and was considered lost till recently. This manuscript, although included and described in the Romanian Academy Manuscripts Catalogue, vol. 3 (2004), it was not noticed by the researchers, but was spotted lately (June 2019) within the frame of our research for the present Dissertation by its author in the Library of the Romanian Academy. The first part of the Ph.D. is an introductory study aiming to cover various issues that are connected to the life and works of its writer. The first chapter focuses on Mavrocordatos’ life and works, mainly filling the gaps of the existing bibliography or correcting the errors made by various researchers throughout the approximately 300 years that passed since his death. The second comments on the structure of the overall historical composition within which Roman History was included, that is the wider range work under the title: Ἐπιτομαὶ παντοδαπῆς ἱστορίας [=Compendia Historiae Universalis]. In this very chapter we also present (and comment on) the text itself, focusing on those characteristics that are crucial for its identity. The third chapter of the introductory study is an attempt to trace the Roman History’s historical sources (as they will be also mentioned in the corpus fontium of the edited text), both the ones named directly and those referred to indirectly. An account on the way they are used within the text will also be made. The fourth chapter is an approach to other aspects of the work’s nature, such as the political ideology mirrored within it, the form of the language used etc. The introductory part ends with the final (fifth) chapter where we describe the aforementioned manuscript copies containing our text’s three parts, on which we based our edition. In this last chapter we also offer the intra- and extra-textual evidence so as to prove the authorship of the recently spotted manuscript containing the second part (Library of the Romanian Academy ms 1194), which was considered lost till 2019. This very discovery is of utmost importance since it gives us the opportunity to have almost the complete work, although it was difficult to identify as part of the whole because ms 1194 is without author name, title, whereas the beginning of the narration is also missing. The second part of the Dissertation contains the main text, Roman History itself, with apparatus criticus and apparatus fontium. An extent glossary follows, including all the difficult or unusual Ancient Greek words a reader can find in our text. The last part is an Appendix, where there is an index containing all the proverbial phrases that are ornamenting the main historical narration.

Θέμα της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η κριτική έκδοση των Ῥωμαϊκῶν, ενός ανέκδοτου ιστορικού κειμένου του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, του αποκαλούμενου «ἐξ ἀπορρήτων» (1641-1709). Για τον καταρτισμό του κειμένου λήφθηκαν υπ’ όψιν τα μέχρι πρότινος γνωστά τρία χειρόγραφα (Ρουμανικής Ακαδημίας 700, Μουσείου Μπενάκη 156 και Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος ΜΠΤ 7), τα οποία περιέχουν τα πρώτο και το τρίτο τμήμα της ρωμαϊκής αυτής ιστορίας, καθώς και το χειρόγραφο της Ρουμανικής Ακαδημίας 1194, το οποίο περιέχει το ενδιάμεσο –αγνώστου μέχρι και τις ημέρες μας τύχης– δεύτερο τμήμα. Το χειρόγραφο αυτό, το οποίο δεν έτυχε της κατάλληλης προσοχής από τους μελετητές –παρά το γεγονός πως ήταν καταλογογραφημένο ήδη από το 2004 στον τρίτο τόμο των χειρογράφων της Ακαδημίας–, εντοπίστηκε εσχάτως (Ιούνιος 2019) από τον γράφοντα. Του κειμένου προτάσσεται μία εκτενής εισαγωγική μελέτη, η οποία επιχειρεί να καλύψει ζητήματα που αφορούν στη ζωή αλλά και το έργο του συγγραφέα. Ειδικότερα, περιλαμβάνονται σε αυτήν α) τα εργοβιογραφικά του συγγραφέα, συμπληρώνοντας τα όποια κενά συναντούμε στη σχετική βιβλιογραφία ή διορθώνοντας τα λάθη τα οποία διατυπώθηκαν κατά καιρούς από διάφορους μελετητές. Επίσης, β) σχολιάζεται η δομή τόσο της ευρύτερης ιστορικής σύνθεσης στην οποία εντάσσονταν τα Ῥωμαϊκά (πρόκειται για το έργο Ἐπιτομαὶ παντοδαπῆς ἱστορίας), καθώς και του ίδιου του έργου, όπως επίσης και τα χαρακτηριστικά εκείνα γνωρίσματα που καθορίζουν την ταυτότητά του. Τμήμα, όμως, της εισαγωγής αποτελεί γ) και μια απόπειρα αναζήτησης των πηγών της συγκεκριμένης ιστορικής μελέτης του Μαυροκορδάτου, τόσο αυτών που αποκαλύπτονται από τον ίδιο όσο και των λανθανουσών, καθώς επίσης και ο τρόπος πραγμάτευσής τους από τον ιστορικό. Μελετάται, επίσης, δ) η φυσιογνωμία του έργου, με την εξέταση διαφόρων πλευρών του, όπως, για παράδειγμα, του ζητήματος της πολιτικής ή της γλώσσας. Η εισαγωγή ολοκληρώνεται ε) με την περιγραφή των χειρογράφων τα οποία διασώζουν το κείμενο και χρησιμοποιήθηκαν κατά τον καταρτισμό της έκδοσης. Στο τελευταίο αυτό κεφάλαιο κατατίθενται και τα στοιχεία εκείνα που αποδεικνύουν την πατρότητα του εσχάτως ευρεθέντος χειρογράφου, ζήτημα ιδιαιτέρως σημαντικό, αν λάβουμε υπ’ όψιν το γεγονός πως το εν λόγω χειρόγραφο είναι ακέφαλο, με αποτέλεσμα να μην δηλώνεται ρητά πουθενά ποιος υπήρξε ο συγγραφέας του κειμένου που αυτό διασώζει. Το κείμενο, τέλος, συνοδεύεται από εκτενές γλωσσάρι, στο οποίο περιλαμβάνονται δύσκολες και ασυνήθιστες λέξεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που συναντούμε στο κείμενο. Στο παράρτημα –τμήμα ύστατο της έκδοσης– καταγράφονται όλες οι παροιμιακού χαρακτήρα φράσεις οι οποίες διανθίζουν την ιστορική αφήγηση.