Πρακτικές παραγωγής και αναθεώρησης γραπτών μαθητικών κειμένων ως κοινωνικοπολιτισμικής διαδικασίας: έρευνα-δράση σε μαθητές Ε΄ Δημοτικού

Abstract

The teaching and learning of the production and revision of written texts in school education has internationally relied for years on the notion that written texts are autonomous objects, and that the teacher is the transmitter of the knowledge of their proper (re)structure. In recent years, writing/literacy has been understood as an interactional and social practice, and its learning has been given the meaning of a cul-tural collaborative process. However, the educational practice in Greece (among other countries) is still largely dominated by decontextualized perceptions, and by practices of textual production and revision. Despite their crucial importance, these perceptions and practices are hardly ever studied in academic research.The Thesis takes as a starting point exactly this void in academic research, as well as the importance of a detailed mapping of school literacy practices as a basic re-quirement for understanding and changing them. Therefore, it sets out to examine the current practices for the production and revision of writing in the fifth grade of a public elementary school in Western Thessaloniki. The purpose of this examination is to the shed light on the creation, formation and reflective assessment of alternative practices in this field, in the framework of an annual collaborative action research study. This research draws its theoretical context from the sociocultural theory of writing/literacy, and the proposal for a collective restatement of written student texts. Thus, it follows the ethnographic, sociolinguistic tradition for the study of classroom literacy as a sociocultural process.The ethnographic interactionist micro-analysis of the discourse and practices of the classroom is supported by a thematic analysis of the reflection and the interviews of the teacher and her students. The combined findings reveal a dynamic and com-plex process of the emerging classroom-discourse community from decontextualized literary practices towards social, interactive and reflective ones. The key factors which help interpret and explain the course of such a shift are: (a) the dynamic nature of the negotiating interactive dialogue between the teacher, the children and the texts, in a variety of literacy events with a specific social meaning and goal; (b) the flexible use of multiple learning-tools and sources which favoured not only reflection but also the review of the meanings of texts and of their relations with their social contexts-recipients; and (c) the continuous reshaping of the total language-culture of the classroom as a community of practice, and, at the same time, of perceptions, relations and participants' identities as members of the writing community and as individuals-writers.These research findings contribute to a deeper understanding of the complexity of the sociocultural factors which shape the changes in the production and revision practices of the written text and in the opportunities of learning written texts as con-textualized social and communicational actions. They confirm that these changes are laborious and time consuming. At the same time, they highlight that such changes can be achieved through collaborative reflective structures that can be applied even in the most difficult school and social conditions. Finally, the findings lead to the conclusion that these much needed changes can indeed reshape the roles of educational subjects, rendering them, through new ways of using writing, agents in historically situated textual, personal and social revisions and reforms.

Η διδασκαλία και μάθηση της παραγωγής και αναθεώρησης του γραπτού λόγου στη σχολική εκπαίδευση διεθνώς βασίστηκε για χρόνια στην αντίληψη ότι τα γραπτά κείμενα είναι αυτόνομα αντικείμενα και ο εκπαιδευτικός ο μεταδότης της γνώσης ορθής (ανα)δόμησής τους. Παρά το γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες ο γραπτός λόγος νοηματοδοτήθηκε ως διεπιδραστική και κοινωνική πρακτική και η μάθησή του ως πολιτισμικό συνεργατικό εγχείρημα, η εκπαιδευτική πράξη (και) στη χώρα μας εξακολουθεί να κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από αποπλαισιωμένες αντιλήψεις και πρακτικές κειμενικής παραγωγής και αναθεώρησης οι οποίες, παρά τη νευραλγική σημασία τους, ελάχιστα μελετώνται ερευνητικά. Λαμβάνοντας υπόψη το ερευνητικό αυτό κενό και αναγνωρίζοντας τη σημασία της λεπτομερούς χαρτογράφησης των σχολικών εγγράμματων πρακτικών ως βασικής προϋπόθεσης για την κατανόηση και αλλαγή τους, η παρούσα διατριβή έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση αφενός των πρακτικών παραγωγής και αναθεώρησης γραπτού λόγου σε μία Ε΄τάξη δημόσιου Δημοτικού σχολείου της Δυτικής Θεσσαλονίκης και, αφετέρου, τον σχεδιασμό, τη διαμόρφωση και την αναστοχαστική αποτίμηση εναλλακτικών πρακτικών στο πλαίσιο μίας ετήσιας συνεργατικής έρευνας δράσης. Η έρευνα αντλεί τη θεωρητική της θεμελίωση από την κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του γραπτού λόγου/γραμματισμού και την πρόταση της συλλογικής επαναδιατύπωσης γραπτών μαθητικών κειμένων και, επομένως, ακολουθεί την εθνογραφική κοινωνιογλωσσολογική παράδοση για τη μελέτη του γραμματισμού της σχολικής τάξης ως κοινωνικής και πολιτισμικής διαδικασίας.Τα ευρήματα από την εθνογραφική διεπιδραστική μικροανάλυση του λόγου και των πρακτικών της σχολικής τάξης, καθώς και από τη θεματική ανάλυση των αναστοχασμών και των συνεντεύξεων της δασκάλας και των παιδιών, αναδεικνύουν μία δυναμική και πολυσύνθετη πορεία της αναδυόμενης κειμενικής κοινότητας της τάξης από αποπλαισιωμένες συγγραφικές πρακτικές προς κοινωνικές, διαδραστικές και αναστοχαστικές. Κύριοι παράγοντες που ερμηνεύουν και εξηγούν την πορεία της μετατόπισης αυτής αποτελούν: (α) η δυναμική φύση του διαπραγματευτικού διαδραστικού διαλόγου μεταξύ δασκάλας, παιδιών και κειμένων σε ποικιλία συγγραφικών γεγονότων με πλαισιωμένο κοινωνικό νόημα και σκοποθεσία, (β) η ευέλικτη χρήση πολλαπλών εργαλείων και πηγών μάθησης που ευνοούσαν τον αναστοχασμό και την αναθεώρηση των νοημάτων των κειμένων και των σχέσεών τους με τα κοινωνικά συγκείμενα-αποδέκτες τους και (γ) η συνεχής αναδιαμόρφωση του συνολικού γλωσσοπολιτισμού της κοινότητας πρακτικής της τάξης και συγχρόνως των αντιλήψεων, των σχέσεων και των ταυτοτήτων των συμμετεχόντων ως μελών συγγραφικής κοινότητας και ως ατόμων-συγγραφέων. Τα ερευνητικά αυτά ευρήματα συνεισφέρουν στη βαθύτερη κατανόηση της συνθετό-τητας των κοινωνικοπολιτισμικών παραγόντων που συνδιαμορφώνουν αλλαγές στις πρακτικές παραγωγής και αναθεώρησης του γραπτού λόγου και στις ευκαιρίες μάθησής τους ως πλαισιωμένων (επι)κοινωνι(α)κών πράξεων. Επιβεβαιώνουν ότι οι αλλαγές αυτές είναι επίπονες και χρονοβόρες. Ταυτόχρονα, αναδεικνύουν ότι μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω συνεργατικών αναστοχαστικών σχημάτων, ακόμη και στις δυσκολότερες σχολικές και κοινωνικές συνθήκες και να αναδιαμορφώσουν τους ρόλους των παιδαγωγικών υποκειμένων, καθιστώντας τους −μέσω νέων τρόπων χρήσης της γραπτής γλώσσας− πρωταγωνιστές σε ιστορικά τοποθετημένες κειμενικές, προσωπικές και κοινωνικές ανα-θεωρήσεις και αλλαγές.