Γραφιστική αφήγηση (graphic novel): ένα νέο είδος για παιδιά;

Abstract

This thesis focuses on graphic stories/narratives (graphic novels) that constitute a modern, modernist literary format, which is gaining ground internationally, but also in Greece, through a two-way feedback between the growing number of readers in graphic novels, the issuance of corresponding projects and theoretical preoccupation with it. At the stage of clarifying the term graphic novel and determining the specific characteristics as a kind for both children and adults, there is a definition difficulty, mainly because it is a literary, multimodal medium that is been developed. However, there is a strong trend to move away the graphic novels from the mainstream comics and the simultaneous adoption of characteristics, external and internal, of the book. Thus, although the graphic novel bounded in difficulty, nowdays it is clear that it is a distinct, independent and self-contained narrative form with multiple features that can appeal to a wide range of public, children and adults.The study of graphic novels inevitably leads to a flashback so that firstly to highlight the course of the gradual emergence and formation of the medium within the wider context umbrella of comics, but also woodcut novels, and to make understandable the rapid development of graphic novels. The most important station, which essentially was acted as a huge boost for the development of the new form, it was the award of sensational Maus in 1992. Moreover, in recent years there have been numerous graphic novel publications for adults, combining the verbal with the pictorial code and create demanding readings for very experienced readers. In contrast, graphic novels aiming at children are clearly easier. So by trying to study and record the characteristics of children’s graphic novels circulating in our country, either as self declared works or not, there are clear parallels with neighboring such as picturebook and comics. This determines the boundaries of children’s graphic novels an extremely painful process. So children’s graphic narratives (graphic novels) are defined as reading-bridges between graphic novels for adults and picturebooks but also the ‘silent’ books (wordless books). Note that in our country, despite the fact that it is a case of a country not traditionally friendly to comic books, there are graphic novels for children and adults, either in translation or as original Greek creations (see for example Logicomix). Interestingly, the relationship of graphic novels with education at all levels, as it appears that there is acceptance of their inclusion in the school context. The introduction of graphic novels in education is not done through the official curriculum, but informal, through teachers who make a selection of literary texts to teach all subjects. Children’s occupation dealing with modern technologies and familiarity with multimodal medium makes the form of graphic novels very popular among students of all educational levels, especially since it seems to be consistent with their needs and interests. This has also been proved through the teaching intervention undertaken in the area of kindergarten and implemented through activities aimed at contact of infants with the language of graphic novels. The intervention focused on playful activities with the basic conventions of the medium, such as panel, frame, gutter (between successive frames), balloon, captions, motion and speed lines, symbolia and onomatopoeia. The unflagging interest of children, pleasure and their speculation helped the intervention to be regarded as a successful sample reading graphic novels to/from young children in early childhood education.

Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στις γραφιστικές ιστορίες/αφηγήσεις (graphic novels) που αποτελούν μια σύγχρονη, νεωτερική λογοτεχνική φόρμα, η οποία κερδίζει συνεχώς έδαφος σε διεθνές επίπεδο, αλλά και στην Ελλάδα, μέσω μιας αμφίδρομης ανατροφοδότησης ανάμεσα στον ολοένα αυξανόμενο αριθμό αναγνωστών graphic novels, την έκδοση αντίστοιχων έργων και τη θεωρητική ενασχόληση με αυτό. Στη φάση της αποσαφήνισης του όρου graphic novel και τον καθορισμό των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ως είδους τόσο για παιδιά όσο και για ενηλίκους, παρατηρείται δυσκολία ορισμού, κυρίως γιατί πρόκειται για ένα λογοτεχνικό, πολυτροπικό μέσο που βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση. Παρατηρείται όμως μια ισχυρή τάση απομάκρυνσης των graphic novels από τα κόμικς περιπτέρου και παράλληλη υιοθέτηση χαρακτηριστικών, εξωτερικών και εσωτερικών, του βιβλίου. Έτσι, παρόλο που το graphic novel οριοθετείται δύσκολα, στις μέρες μας είναι σαφές ότι αποτελεί μια διακριτή, αυτόνομη και αυτοδύναμη φόρμα αφήγησης με πολλαπλές δυνατότητες που μπορεί να απευθυνθεί σε ένα μεγάλο εύρος κοινού, παιδικού και ενηλίκου. Η μελέτη των graphic novels οδηγεί αναπόφευκτα σε μία ιστορική αναδρομή, ώστε αφενός να αναδειχτεί η πορεία της σταδιακής ανάδυσης και διαμόρφωσης του είδους μέσα από το ευρύτερο πλαίσιο-ομπρέλα των κόμικς, αλλά και των ξυλοτυπογραφικών μυθιστορημάτων (woodcut novels), και αφετέρου να καταστεί κατανοητή η ραγδαία ανάπτυξη των graphic novels. Σημαντικότερος σταθμός, που ουσιαστικά λειτούργησε ως τεράστια ώθηση για την ανάπτυξη της νέας φόρμας, ήταν η βράβευση του πολύκροτου Maus το 1992. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πληθώρα εκδόσεων graphic novels για ενήλικες, που συνδυάζουν το λεκτικό με τον εικονιστικό κώδικα και δημιουργούν απαιτητικά αναγνώσματα για πολύ έμπειρους αναγνώστες. Σε αντίθεση, οι graphic novels που απευθύνονται σε παιδιά είναι σαφώς ευκολότερες. Έτσι καθώς επιχειρείται η μελέτη και καταγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των παιδικών graphic novels που κυκλοφορούν στη χώρα μας, είτε ως αυτοδηλούμενα έργα είτε όχι, παρατηρούνται σαφείς ομοιότητες με τα όμορα είδη, όπως το εικονοβιβλίο και τα κόμικς. Αυτό καθιστά την οριοθέτηση των παιδικών graphic novels μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία. Έτσι οι παιδικές γραφιστικές αφηγήσεις (graphic novels) ορίζονται ως αναγνώσματα-γέφυρες ανάμεσα στα graphic novels για ενήλικες και τα εικονοβιβλία αλλά και τα ‘σιωπηλά’ βιβλία (wordless books). Να σημειωθεί ότι στη χώρα μας, παρά το γεγονός ότι δεν αποτελούσε παραδοσιακά μία περίπτωση χώρας φιλικά διακείμενης προς τα κόμικς, υπάρχουν graphic novels για παιδιά αλλά και για ενήλικες, είτε μεταφρασμένες είτε ως αυτούσια ελληνικά δημιουργήματα (δες για παράδειγμα το Logicomix). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η σχέση των graphic novels με την εκπαίδευση όλων των βαθμίδων, καθώς διαφαίνεται ότι υπάρχει αποδοχή της ένταξής τους στο σχολικό πλαίσιο. Η εισαγωγή των graphic novels στην εκπαίδευση δε γίνεται μέσω του επίσημου αναλυτικού προγράμματος, αλλά του άτυπου, με τους εκπαιδευτικούς να προβαίνουν σε επιλογή λογοτεχνικών κειμένων στη διδασκαλία όλων των μαθημάτων. Η ενασχόληση των παιδιών με τις σύγχρονες τεχνολογίες και η εξοικείωση με τα πολυτροπικά είδη, καθιστούν τη φόρμα των graphic novels ιδιαίτερα προσφιλή στους μαθητές όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων, ιδιαίτερα αφού φαίνεται να συνάδει με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Αυτό αποδεικνύεται και από τη διδακτική παρέμβαση που επιχειρήθηκε στο χώρο του νηπιαγωγείου και υλοποιήθηκε μέσα από δραστηριότητες που στόχευαν στην επαφή των νηπίων με τη γλώσσα των graphic novels. Η παρέμβαση επικεντρώθηκε σε παιγνιώδεις δραστηριότητες με τις βασικές συμβάσεις του μέσου, όπως πάνελ, πλαίσιο/κάδρο, κενό (ανάμεσα σε διαδοχικά καρέ), μπαλόνι, αφηγηματικά πλαίσια, γραμμές κίνησης και ταχύτητας, σύμβολα και ονοματοποιία. Το αμείωτο ενδιαφέρον των παιδιών, η ευχαρίστηση και ο προβληματισμός τους, συντέλεσε ώστε η παρέμβαση να θεωρηθεί ως ένα επιτυχές δείγμα ανάγνωσης graphic novels σε/από μικρά παιδιά στα πλαίσια της προσχολικής εκπαίδευσης.