Assessment of behavioural, anthropometrical and biochemical indices of health status in primary school children for the development of nutrition counseling recommendations

Abstract

Objectives: The objectives of the current thesis are a) to record a wide range of indices for the assessment of children’s health status, b) to record and assess behaviours related to children’s health status, c) to identify those factors that determine these behaviours and consequently health status in children, d) to develop easy to use tools that will assist health professionals in designing and implementing effective nutrition counseling and health education programs tailored to the specific needs of individuals or population groups at risk. Methods: Measurements were conducted to collect a wide range of data on anthropometrical, biochemical and behavioural indices of health status on a representative sample of 2655 primary schoolchildren, attending schools in four counties in Greece (i.e. Attica, Aitoloakarnania, Thessaloniki and Iraklion-Crete) (the Healthy Growth study).Results: According to the findings of the present study the prevalence of overweight and obesity was found to be 30.9% and 11.4%, respectively, with higher rates observed for boys compared to girls (13.3% versus 9.6%, P<0.05). Moreover, the prevalence of insulin resistance (IR) (HOMA-IR<3.16) was found to be 28.4%, that of dyslipidaemias was found to range from 3.9% (HDL-cholesterol <35mg/dL) to 13.3% (Total cholesterol > 200 mg/dL), while that of iron deficiency (ID) (Transferrin Saturation (TS) < 16%) and ID anaemia (TS<16% and Hgb<12 g/dL) was found to be 15.3% and 2.6%, respectively. Five lifestyle patterns were identified using the Principal Component Analysis. The lifestyle pattern comprising higher daily intake of dairy products with consumption of an adequate breakfast; a second pattern characterized by increased consumption of high fibre foods; and a third pattern combining higher physical activity levels with frequent meals during the day were all found to be significantly associated with a lower likelihood of obesity, increased fat mass levels in children and hypercholesterolemia in children.The present Thesis showed that lower annual family income and grandmother as the child’s primary caregiver were the most important socio-economic indices that were found to be related to an increased likelihood of obesity and IR in children. Furthermore, parental underestimation of overweight and obese children’s weight status was also found to be another social environmental factor that was found to be related to an increased likelihood of childhood obesity. The findings of the current thesis were combined into the development of an index that can be used to holistically assess children’s diet and lifestyle (Healthy Lifestyle-Diet Index). Higher scores of this index (indicative of a healthier diet and lifestyle) were found to be associated with lower odds of obesity and IR in children. Conclusion: The current thesis confirmed the high prevalence of overweight and obesity reported for children in Greece, as well as of obesity-related metabolic complications also including nutritional insufficiencies, such as ID. Furthermore, we identified certain lifestyle patterns as well as the possible determinants of the behaviours comprising these patterns, such as parental misperception of their children’s weight status. All these findings were combined into the development of an index, which can be used to holistically assess children’s health, diet and lifestyle patterns. This Healthy Lifestyle-Diet index as well as other similar tools can facilitate the development of effective public health recommendations, which can be personalized at an individual level or tailored to the specific needs of a population group at risk for obesity and related metabolic complications.

Στόχοι: Στόχοι της παρούσας διατριβής αποτελούν α) η καταγραφή και η αξιολόγηση ενός μεγάλου αριθμού δεικτών υγείας σε μαθητές δημοτικού στην Ελλάδα, β) η καταγραφή και αξιολόγηση των συμπεριφορών που σχετίζονται με αυτούς, γ) η αναγνώριση των παραγόντων που καθορίζουν τις συμπεριφορές και κατ’ επέκταση τους δείκτες υγείας και δ) η δημιουργία εύχρηστων εργαλείων για επιστήμονες υγείας που θα τους βοηθήσουν στην ανάπτυξη και εφαρμογή προγραμμάτων διατροφικής αγωγής και αγωγής υγείας.Μεθοδολογία: Για τη διερεύνηση των παραπάνω πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις για τη συλλογή ενός μεγάλου αριθμού δεδομένων σε ανθρωπομετρικούς, βιοχημικούς και συμπεριφοριστικούς δείκτες υγείας από ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 2655 παιδιών ηλικίας 9-13 ετών, που φοιτούσαν σε σχολεία τεσσάρων νομών της ελληνικής επικράτειας (Αττική, Αιτωλοακαρνανία, Θεσσαλονίκη και Ηράκλειο-Κρήτης) (Μελέτη Healthy Growth).Αποτελέσματα: Ο συνολικός επιπολασμός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας βρέθηκε να είναι 30,9% και 11,4%, αντίστοιχα, με υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας στα αγόρια σε σύγκριση με τα κορίτσια (13,3% έναντι 9,6%, P<0.05). Επιπρόσθετα, ο επιπολασμός της ινσουλινοαντίστασης (HOMA-IR<3,16) βρέθηκε να είναι 28,4%, των δυσλιπιδαιμιών να κυμαίνεται από 3,9% (HDL-χοληστερόλη<35mg/dL) έως 13.3% (Ολική Χοληστερόλη > 200 mg/dL), ενώ της ανεπάρκειας σιδήρου (Κορεσμός Τρανσφερίνης (TS) < 16%) και της σιδηροπενικής αναιμίας (TS<16% και Hgb<12 g/dL) να είναι 15,3% και 2,6%, αντίστοιχα. Από τα πρότυπα τρόπου ζωής που αναγνωρίστικαν με την ανάλυση σε κύριες συνιστώσες, το πρότυπο που συνδύαζε την αυξημένη κατανάλωση γαλακτοκομικών στη διάρκεια της ημέρας με την κατανάλωση ενός πλήρους πρωινού γεύματος; το πρότυπο που χαρακτηριζόταν από την αυξημένη κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες; και το πρότυπο που συνδύαζε αυξημένα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας με συχνότερα γεύματα μέσα στην ημέρα βρέθηκαν να σχετίζονται με μειωμένη πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας, αυξημένων επιπέδων λιπώδους μάζας σώματος και δτσλιπιδαιμίας στα παιδιά.Η επίδραση των παραπάνω συμπεριφορών και των προτύπων του τρόπου ζωής σε δείκτες υγείας στα παιδιά βρέθηκε να καθορίζεται από παράγοντες του κοινωνικού τους περιβάλλοντος, όπως το χαμηλότερο οικογενειακό εισόδημα, η γιαγιά ως η κύρια υπεύθυνη για την ανατροφή των παιδιών καθώς και η υποεκτίμηση του βάρους των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών από τους γονείς τους.Τα παραπάνω ευρήματα συνδυάστηκαν στη δημιουργία ενός δείκτη αξιολόγησης της υγείας, της διατροφής και του τρόπου ζωής των παιδιών γενικότερα (Healthy Lifestyle-Diet Index), η υψηλότερη βαθμολογία του οποίου (ενδεικτική ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής) βρέθηκε να σχετίζεται με μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας αλλά και ινσουλινοαντίστασης στα παιδιά. Συμπεράσματα: Η παρούσα διατριβή επιβεβαίωσε τα ιδιαίτερα αυξημένα ποσοστά παχυσαρκίας σε παιδιά ηλικίας 9-13 ετών στην Ελλάδα, καθώς και των συνοδών μεταβολικών της διαταραχών, συμπεριλαμβανομένων διατροφικών ανεπαρκειών, όπως του σιδήρου. Επιπλέον, αναγνώρισε συγκεκριμένα πρότυπα τρόπου ζωής και παραγόντων που καθορίζουν τις συμπεριφορές που τα συνιστούν, όπως οι λανθασμένες αντιλήψεις των γονέων για το βάρος του παιδιού τους. Τα παραπάνω συνδυάστηκαν στο σχεδιασμό ενός δείκτη αξιολόγησης της υγείας, της διατροφής και του τρόπου ζωής των παιδιών, ο οποίος μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εφόδιο στο σχεδιασμό αποτελεσματικών προγραμμάτων πρόληψης και της διαμόρφωσης συστάσεων διατροφικής αγωγής ειδικά εστιασμένων στις ανάγκες και στα χαρακτηριστικά των ατόμων ή των πληθυσμών.