Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τηλεπικοινωνιακά δίκτυα: η προσέγγιση της κοινωνικής φυσικής σε μελέτες τηλεπικοινωνιακής κίνησης, σχεδιασμού και λειτουργίας ασύρματων δικτύων

Abstract

This thesis studies social associations that emerge during the development and use of telecommunication systems. The aim is to correlate the dynamics of macroscopic social organization with generic characteristics of interpersonal interaction, concerning the management of personal time of actors that participate in collective projects. The observed ease of modification of social associations, as well as the rational (or the irrational) way of dedicating personal time, allow comparison of the present analysis to other contemporary approaches in sociology, ethnomethodology and economic studies. The research follows the analytical methodology of social physics, which uses recent advances in statistical physics to study macroscopic social phenomena in parallel to the topology and the dynamics of associations among actors. The case studies examine elements of personal identification and interpersonal interaction, which pertain to and are simultaneously recorded by wireless technologies. The purpose is to broaden the domain of application of social physics to cases where time, not only indicates the succession of events, but also affects personal relations and transforms social organization structures, while expressed as duration, rate, or deadline. The research material used refers to the diffusion of mobile communications in Europe (period 1994-2004), as well as the development and use of wireless systems in Greece, during the preparation and the operation of Olympic Games 2004. It includes statistical data on technology adoption (the market penetration of mobile telephony), data on technology use (from records of telecommunications traffic of the corresponding systems), as well as management and organization data of corporations that develop and supervise the operation of large wireless telecommunication networks. The social networks supporting diffusion, use and implementation of telecommunication systems are described in terms of the actors’ impression about the amount of time needed or the excess (or scarcity) of the time available, for shaping and retaining the corresponding social bonds. The case studies take advantage of the remarkable personalization of the mobile/wireless services since the ’90s, which mediate almost all personal communications and provide a representation of the activity and the placing of individuals in the social milieu. For the first time it is noted that network organization structures, which emerge in social groups either through the process of dialogue or during the diffusion of telecommunication artifacts, exhibit generic features, regardless of political, economic, cultural difference. In contrast, case studies on telecommunications works for the Athens Olympic Games indicate strong corporate (even national) cultural characteristics and can be read as reports of extremely successful projects of the, often disputed, Greek organizational practice. Methodologically, time is examined for the first time in the framework of social physics as an element of exchange in personal communications. In particular, the studies suggest that the personal time contributed to collective projects is not based solely on rational calculation or utilitarian tactics. Time may also be offered to the community in a way that, not only creates social bond by inducing indirectly the urgency to reciprocate, but also strengthens such bond, by disguising its reciprocal character and enhancing trust in long-term social association.

Αντικείμενο της διατριβής είναι η μελέτη κοινωνικών συσχετισμών που αναδύονται κατά την ανάπτυξη και χρήση τηλεπικοινωνιακών συστημάτων. Στόχος είναι να συσχετισθεί η δυναμική των μακροσκοπικών οργανωτικών δομών με καθολικά χαρακτηριστικά διαπροσωπικής αλληλεπίδρασης, που αφορούν τη διαχείριση του προσωπικού χρόνου των δρώντων και τη διάθεσή του σε συλλογικά εγχειρήματα. Το ευμετάβλητο των κοινωνικών δεσμών, καθώς και ο ορθολογικός ή ο μη ορθολογικός τρόπος διάθεσης προσωπικού χρόνου, δίνουν τη δυνατότητα συγκρίσεων με σύγχρονες αναλυτικές προσεγγίσεις στην κοινωνιολογία, την εθνομεθοδολογία και την οικονομική επιστήμη. Ως μεθοδολογία ανάλυσης ακολουθείται αυτή της κοινωνικής φυσικής, η οποία χειρίζεται σύγχρονα στατιστικά μαθηματικά εργαλεία και μελετά μακροσκοπικά κοινωνικά φαινόμενα παράλληλα με την τοπολογία και τη δυναμική των αλληλεπιδράσεων μεταξύ δρώντων. Οι μελέτες στη διατριβή διερευνούν στοιχεία ατομικής ταυτότητας και διαπροσωπικής επικοινωνίας σε συλλογικές δραστηριότητες, που αφορούν και ταυτόχρονα καταγράφονται από ασύρματες τηλεπικοινωνίες. Σε τεχνικό επίπεδο, αποτελούν στατιστικές μαθηματικές αναλύσεις δικτύων. Σε θεωρητικό επίπεδο, στοχεύουν στη διεύρυνση του πλαισίου εφαρμογής της κοινωνικής φυσικής, σε φαινόμενα όπου ο χρόνος δεν σηματοδοτεί απλά διαδοχή γεγονότων, αλλά επηρεάζει διαπροσωπικές σχέσεις και μεταβάλλει οργανωτικές δομές, εκφερόμενος ως διάρκεια, ως ρυθμός ή ως προθεσμία. Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται αφορούν στη διάδοση κινητών επικοινωνιών στην Ευρώπη (περίοδος 1994-2004), καθώς και στην ανάπτυξη και χρήση ασύρματων συστημάτων στην Ελλάδα, κατά την προετοιμασία και διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων 2004. Περιλαμβάνουν δεδομένα υιοθέτησης της τεχνολογίας (διάδοση κινητής τηλεφωνίας στις αγορές), δεδομένα χρήσης της τεχνολογίας (όπως καταγράφονται από την τηλεπικοινωνιακή κίνηση των αντίστοιχων συστημάτων), καθώς και στοιχεία οργάνωσης και διοίκησης εταιρικών σχημάτων, που υλοποιούν και επιβλέπουν τη λειτουργία μεγάλων ασύρματων τηλεπικοινωνιακών δικτύων. Η διάδοση, χρήση και υλοποίηση τηλεπικοινωνιακών συστημάτων περιγράφεται σε σχέση με κοινωνικά δίκτυα που αναδύθηκαν ad hoc, στη βάση της αντίληψης των δρώντων για το χρόνο που, είτε θεωρείτο αναγκαίος είτε ήταν διαθέσιμος για τη διαμόρφωση και τη διατήρηση των αντίστοιχων κοινωνικών συσχετισμών. Οι μελέτες στη διατριβή εκμεταλλεύονται την αξιοσημείωτη ατομικοποίηση των υπηρεσιών από ασύρματες/κινητές επικοινωνίες από την δεκαετία ’90, και οι οποίες μεσολαβούν σχεδόν κάθε προσωπικής επικοινωνίας και αποτελούν αναπαράσταση της ατομικής δραστηριότητας και της θέσης των δρώντων στο κοινωνικό πεδίο. Για πρώτη φορά διαπιστώνεται ότι οι δικτυακές οργανωτικές δομές, που αναδύονται σε κοινωνικές ομάδες είτε μέσω διαλογικής συζήτησης είτε κατά τη διάδοση τηλεπικοινωνιακών διατάξεων, εμφανίζουν καθολικά χαρακτηριστικά, κοινά σε άτομα με διαφορετικές πολιτικές, οικονομικές, πολιτισμικές καταβολές. Αντίθετα, οι μελέτες που αναφέρονται σε τηλεπικοινωνιακά έργα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, εμφανίζουν ισχυρά χαρακτηριστικά εταιρικής (και ενδεχομένως εθνικής) κουλτούρας και μπορούν να αναγνωσθούν ως εξαιρετικά επιτυχημένα συλλογικά εγχειρήματα τής, συχνά αμφισβητούμενης διεθνώς, ελληνικής οργανωτικής πρακτικής. Σε μεθοδολογικό επίπεδο, για πρώτη φορά στα πλαίσια της κοινωνικής φυσικής, ο χρόνος διερευνάται ως στοιχείο ανταλλαγής στη διαπροσωπική επικοινωνία. Συγκεκριμένα, οι δικτυακές μελέτες προτείνουν ότι ο προσωπικός χρόνος δεν διατίθεται σε συλλογικά εγχειρήματα στη βάση αποκλειστικά ορθολογικού υπολογισμού ή κινήσεων τακτικής με ωφελιμιστικούς στόχους. Ενδέχεται ο χρόνος να εκφέρεται και ως προσφορά προς την κοινότητα, η οποία αφενός μεν δημιουργεί κοινωνικό δεσμό μέσω της υποχρέωσης ανταπόδοσης που έμμεσα εγείρει, αλλά ταυτόχρονα ισχυροποιεί τον δεσμό αυτό, συγκαλύπτοντας τον ανταποδοτικό της χαρακτήρα και τονώνοντας το αίσθημα εμπιστοσύνης σε μακροπρόθεσμους κοινωνικούς συσχετισμούς.